ارزیابی تنوع نظامهای زراعی ایران

کارکرد اکوسیستمها مبتنی بر منابع ژنتیکی گیاهی، عملیات مدیریتی و عوامل زنده و غیر زنده محیطی می باشد و منابع ژنتیکی گیاهی نشان دهنده تنوع زیستی موجود در اکوسیستم های کشاورزی است که امروزه مفهوم گسترده تری را شامل شده و تنوع کلیه موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و میکروارگانیسم هایی که به نحوی در تولید غذا به طور مستقیم یا غیر مستقیم نقش دارند را در بر دارد. علیرغم نقش اکولوژیکی که تنوع در پایداری و ویژگی های کارکردی اکوسیستم های کشاورزی دارا می باشد، مطالعات اندکی در این زمینه در جهان و به خصوص ایران انجام شده است. برای حفاظت و بهره برداری مطلوب از تنوع زیستی اکوسیستم های کشاورزی، شناخت ویژگی ها و پراکندگی مکانی و زمانی اجزا آن در همه سطوح ضروری است. در مطالعه ای که به منظور ارزیابی تنوع زیستی کشاورزی ایران انجام گرفت اطلاعات مختلف از 183 شهرستان از 27 استان کشور جمع آوری گردید و پس از تجزیه و تحلیل این اطلاعات کلیه شاخص هایی که به نحوی در تنوع زیستی کشاورزی دخیل هستند محاسبه شدند. نتایج حاصل از این مطالعه در سه مقاله جداگانه ارایه شده و مجموعه حاضر بخش اول آن بر تنوع نظامهای زراعی متمرکز می باشد. نتایج حاصله بر اساس توزیع محصولات زراعی، نظامهای زراعی اصلی، تراکم زراعی، شاخص تناوب زراعی و شاخص کارایی تناوب زراعی ارایه گردیده است. به طور کلی دو نظام زراعی اصلی در کشور متمایز است که یکی مبتنی بر گندم و دیگری مبتنی بر برنج می باشد. نظام اول در کل کشور و نظام دوم عمدتا در حاشیه دریای خزر توسعه یافته است. میانگین شاخص تراکم زراعی کشور کمتر از قاره آسیاست ولی با میانگین جهانی قابل مقایسه می باشد. تناوبهای زراعی رایج در کشور دارای تنوع زیادی نیست و طول دوره آنها کوتاه است و این امر باعث ناکارآمدی این تناوبها شده است. کشتهای مخلوط جایگاهی در نظام های تولید ایران ندارند و به طور کلی تنوع زیستی کشاورزی ایران در مقیاس اکوسیستم های زراعی نسبتا فقیر بوده و مدیریت آنها در جهت توسعه یکنواخت زراعت های آبی در تناوبهای کوتاه مدت طراحی شده است.