کانه زایی طلا در پهنه های برشی شکل پذیر و شکنای کانسار چاه باغ منطقه معدنی موته پهنه سنندج - سیرجان

کانسار طلای چاه باغ در بخش مرکزی پهنه سنندج- سیرجان و در 60 کیلومتری جنوب باختری دلیجان، در منطقه معدنی موته قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه که در حد رخساره شیست سبز- آمفیبولیت زیرین دگرگون شده اند، شامل مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی اسیدی و آتشفشانی- رسوبی دگرگون شده و دگر شکل با امتداد عمومی شمال خاوری- جنوب باختری هستند که توده های نفوذی بازی (دایک و سیل) در آنها نفوذ کرده اند. سن این واحدها به دونین و حتی قدیمی تر نسبت داده شده است.
توالی های سنگی رخنمون یافته در منطقه، تحت تاثیر فازهای متعدد و شدید دگر شکلی، نظم و ترتیب اولیه خود را از دست داده و ساختارها و فابریک های متفاوتی را به وجود آورده اند. مهم ترین دگر شکلی و ساختار اصلی منطقه تحت تاثیر پهنه برشی شکل پذیر از نوع معکوس با مولفه راست گرد و روند ساختاری WNW (N280-290°) حاصل شده است. آثار این دگر شکلی به صورت میلونیتی شد سنگ ها، گسترش بر گوارگی غالب میلونیتی، خطواره کششی نافذ، چین های جناغی و... در سنگ ها تظاهر نموده است.
کانه زایی طلا در پهنه های برشی شکل پذیر و شکنا رخ داده است. بیشترین تمرکز کانه زایی طلا در پهنه ای در درازای یک کیلومتر و پهنای متوسط تا 60 متر، در امتداد شمال خاوری- جنوب باختری (N40-50E)، در پهنه برشی شکل پذیر دیده می شود. این تیپ کانه زایی که برای اولین بار در چاه باغ معرفی می شود، ژئومتری عدسی شکل و شیبی به سمت شمال باختری (N60-80W) دارد. نتایج حاصل از نمونه های برداشت شده از بخش های سیلیسی شده این پهنه، میزان طلا را بین 13.2-1.8 گرم درتن نشان داده است. دگر شکلی در این پهنه به صورت پروتومیلونیت، میلونیت و اولترامیلونیت می باشد. کانه زایی تیپ شکنا، در امتداد گسل های عادی با روند N40W و شیب مایل به سمت شمال خاوری رخ داده است. این تیپ کانه زایی شامل پهنه های سیلیسی- سولفیدی طلادار است. پهنه اصلی سیلیسی- سولفیدی، میزان طلا را تا 1.82 گرم در تن نشان داده است. واحدهای سنگی در برگیرنده این پهنه ها به طور عمده سنگ های آتشفشانی اسیدی و آتشفشانی- رسوبی دگرگونی (متاربولیت و فلسیک شیست) کاملا دگرشکل می باشند. واحدهای فوق در پهنه های برشی تحت تاثیر دگرسانی قرار گرفته اند. شدت و نوع دگرسانی در واحدهای مختلف متفاوت است. از مهمترین دگرسانی ها می توان به دگرسانی سریسیتی، کائولینیتی، اپیدوتی، تورمالینی، سیلیسی و سولفیدی اشاره کرد.دگرسانی های سیلیسی و سولفیدی بیشترین گسترش را در بخش های داخلی پهنه های برشی داشته و منطبق بر پهنه های کانه دار هستند.
بررسی های انجام شده نشان دهنده ارتباط مکانی و زمانی دگرسانی با دگرشکلی است. از نظر مکانی، این ارتباط توسط انطباق پهنه بندی دگرسانی و دگرشکلی مشخص می شود. از سوی دیگر، فضاهای خالی که طی دگرشکلی شکل پذیر و فرآیند میلونیتی شدن به وجود آمده و کاملا هم روند با برگوارگی است و نیز ریزشکستگی های موجود در پورفیروکلاست ها که در حین جریان کاتاکلاستیک بلورها ایجاد شده اند، هر دو توسط کوارتزها و پیریت های مرحله گرمایی به طور هم زمان پر شده اند، بیانگر همبستگی زمانی دگرسانی و دگرشکلی می باشد. نکته جالب این که، تغییرات عیار طلا با دگرشکلی و دگرسانی ارتباط نزدیک دارد. به طوری که عیارهای بالای طلا به بخش های سیلیسی و سولفیدی شده به شدت دگر شکل (میلونتی و اولترامیلونیتی) و پهنه های سیلیسی- سولفیدی طلا داری که در بخش های داخلی پهنه های دگرسانی قرار گرفته اند، تعلق دارند.
کانی شناسی ماده معدنی بسیار ساده بوده و در نوع شکل پذیر شامل پیریت و کلکوپیریت و در نوع شکنا شامل پیریت، آرسنوپیریت و کلکوپیریت است. هیدروکسیدهای آهن و دیگر محصولات هوازده، این سولفیدها را در پهنه های دگرسانی همراهی می کنند. براساس مطالعات میکروسکوپی، کوارتز مهم ترین کانی سنگ ساز در کانسار چاه باغ است و به صورت سه نسل، به ترتیب کوارتز پیش از دگر شکلی، کوارتز مرحله اول گرمایی و کوارتز گرمایی همراه با سولفید (مرحله تاخیری) مشاهده می شود. براساس این مطالعات و برمبنای روابط بافتی، کانی های سولفیدی را می توان به دو نسل تفکیک کرد: سولفیدهای نسل اول شامل پیریت، آرسنوپیریت و کلکوپیریت، درشت دانه و شکل دار بود و به صورت دانه های مجزا یا در امتداد سطوح ضعف (مانند شکستگی ها یا مرز دانه ها) کوارتزهای نسل دوم و کوارتزهای پیش از دگرشکلی دیده می شوند. سولفیدهای نسل دوم با پیریت وکلکوپیریت ریزدانه و بی شکل مشخص شده و به صورت دانه پراکنده و بدون هیچ گونه نشانه دگرشکلی، در سنگ های دگرسان شده مشاهده می شوند.
براساس مطالعات میکروسکوپی نمونه های تهیه شده از بخش های پرعیار، طلا به صورت آزاد، چه درون باطله سیلیسی و چه در حاشیه کانی های سولفیدی دگرسان شده مشاهده نگردید. اما تجزیه الکترون میرکوپروب و میکروسکوپ الکترونی نمونه ها نشان دهنده حضور طلا به صورت درگیر در شبکه کانی های سولفیدی است. براساس این مطالعات، طلا با هر دو فاز پیریت و کلکوپیریت مشاهده می شود. همچنین این مطالعات بیانگر حضور نقره به صورت درگیر در شبکه کانی های سولفیدی و به شکل آزاد در باطله سیلیسی است.
مطالعه نمونه های برداشت شده در راستای مقاطع لیتوژئوشیمیایی عمود بر روند پهنه های کانه دار نشان می دهد که در بین عناصر اصلی، سیلیسیم هم روند با آن تیتانیم، گوگرد و آهن و در بین عناصر فرعی، آرسنیک، مولبیدن، تنگستن وکروم، در بخش های به شدت دگرشکل و دگرسان شده، همراه با افزایش طلا افزایش می یابند. براساس این مطالعات، در بین عناصر REE، عناصر خاکی کمیاب سبک (به جز Eu) در نمونه های به شدت سیلیسی و سولفیدی شده دارای عیارهای بالای طلا، غنی شدگی نشان می دهند.
مطالعات انجام شده در مقیاس های مختلف، عوامل کنترل کننده تمرکز کانه زایی در کانسار چاه باغ را پهنه های برشی (شکل پذیر وشکنا) و دگرسانی (سیلیسی و سولفیدی) نشان می دهد. نتایج این مطالعات و همچنین مقایسه ویژگی های اصلی کانسار چاه باغ با کانسارهای طلای تیپ کوهزایی حاکی از آن است که کانسار چاه باغ از نظر ویژگی های زمین شناسی و کانه زایی، بیشترین شباهت را با این تیپ از کانسارهای طلا دارد.