مطالعه ژئوشیمیایی عناصر خاکی کمیاب (REE) در کانسار بوکسیت جاجرم (شمال خاوری ایران)

کانسار بوکسیت جاجرم (شمال خاوری ایران) بزرگ ترین کانسار بوکسیت ایران است که به صورت چینه سان بین دو سازند الیکا و شمشک قرار گرفته است. این کانسار از پایین به بالا از چهار بخش کایولینیت پایینی، بوکسیت شیلی، بوکسیت سخت و کایولینیت بالایی تشکیل شده است. عناصر خاکی کمیاب (REE) بخش بوکسیت سخت و شیلی این کانسار با استفاده از نتایج 22 تجزیه شیمیایی مورد بررسی قرار گرفته است. همبستگی بین عناصر خاکی کمیاب با سایر عناصر در این کانسار نشان می دهد که کانی های رسی و همچنین کانی هایی مانندEuxenite، Anatase، Loparite، Xenotime، Rhabdophane، Monazite، Florencite، Churchite میزبانان احتمالی این عناصر در بوکسیت سخت هستند. در بوکسیت جاجرم مقدار عناصر خاکی کمیاب به سمت فرودیواره کربناتی افزایش می یابد و از این لحاظ، این بوکسیت شبیه بوکسیتهای کارستی است. افزایش تمرکز عناصر خاکی کمیاب در بخش زیرین نیمرخ برای تمامی عناصر خاکی کمیاب یکسان نیست و با توجه به مقدار پتانسیل یونی و همچنین همراهی آنها با کانی های مختلف، میزان تمرکز هر یک از آنها نیز متغیر است به طوری که با افزایش پتانسیل یونی این عناصر، مقدار تمرکز آنها در بخش زیرین نهشته کاهش می یابد. عناصر HREE به دلیل همراهی با کانی هایی مانند کانی های رسی و زیرکن به مقدار مساوی از بخش بوکسیت سخت شسته شده و در بخش بوکسیت شیلی متمرکز شده اند. همچنین دو عنصر Ce و Eu به دلیل این که هر یک از آنها با دو ظرفیت متفاوت وارد ساختار کانی ها می شوند بنابراین از نظر مقدار تمرکز در بخش زیرین نهشته و همچنین در نمودارهای بهنجار شده کندریتی رفتار متفاوتی را نسبت به روند تغییرات سایر عناصر خاکی کمیاب از خود نشان می دهند مقدار این تغییرات برای عنصر Ce مشخص تر است به گونه ای که این عنصر نسبت به دیگر عناصر LREE به مقدار بیشتری در بوکسیت سخت متمرکز شده و در نمودارهای بهنجارشده کندریتی دارای بی هنجاری مثبت می باشد در حالی که در بخش بوکسیت شیلی بی هنجاری منفی داشته و نسبت به دیگر عناصر LREE به مقدار کمتری در این بخش متمرکز شده است. تغییرات عنصر Eu نیز نسبت به Ce کمتر بوده و به بی هنجاری نسبتا منفی در بخش بوکسیت سخت خلاصه می شود.