ضرورت فلسفه جرم شناسی

گرچه درباره تعریف جرم شناسی اختلاف نظر فراوان است، اما اجمالا می توان آن را دانشی دانست که به تبیین علل و عوامل وقوع جرم می پردازد تا از طریق کنترل و مهار آنها به پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح و درمان مجرمان دست یابد. در تعریفی دیگر می توان جرم شناسی را «علمی [دانست] که عوامل و فرایندهای کنش جنایی را بررسی می کند و از آغاز شناخت این عوامل و فرایندها، بهترین استراتژی ها و فنون را برای جلوگیری و در حد امکان تقلیل این شر اجتماعی تعیین می کند.» جرم شناسی به دو دوره ماقبل علمی و عملی تقسیم شده است و آنچه باعث این تقسیم شده، روش مطالعه و بررسی پدیده مجرمانه است؛ به این معنا که اگر شیوه بررسی صرفا تعقلی و بدون استفاده از روش های علوم تجربی یعنی مشاهده عینی واقعیات و ارائه تئوری یا نظریه پردازی و آزمایش باشد جرم شناسی ماقبل علمی است، اما در صورتی که از روش علوم تجربی یعنی آنچه در علوم طبیعی همچون فیزیک و شیمی و پزشکی و... به کار می رود استفاده شده، با جرم شناسی علمی مواجه هستیم. جرم شناسی علمی از قریب یکصد و پنجاه سال پیش و تحت تاثیر پیشرفتهای حیرت انگیزی که در علوم تجربی در نتیجه به کار بردن روش علمی به دست آمد آغاز شده است. از سالیان دور، برخی از جرم شناسان با به کار بردن روش علمی در انتظار به دست آوردن نتایج محیرالعقولی بودند؛ کاری که اولین بار سزار لمبروزو با مطالعه و بررسی اجساد و بدن زندانیان و سربازان انجام داد نمونه ای از این گونه مطالعات بود. اما گذشت زمان تاملاتی را در این زمینه ایجاد کرده است و اینک سؤال این است که آیا به واقع در جرم شناسی می توان از روش علمی همانند علوم طبیعی بهره جست. آیا روش مطالعه در جرم شناسی باید روش علمی باشد؟ آنچه باعث این تردید شده است، تفاوتهای عظیم جرم شناسی با علوم تجربی در موضوع رابطه علیت و امور دیگر است. مثلا در علوم تجربی رابطه علیت خطی است، اما در جرم شناسی شبکه ای و دایره ای؛ در علوم تجربی عامل واحد نتیجه واحد دارد، اما در جرم شناسی گاه عامل واحد نتایج متعدد و گاه متضاد دارد که از آن به عامل مضاعف یاد می کنند؛ وقایع در علوم طبیعی، عینی و ساده و به طور نامتناهی قابل تولید هستند، اما بزهکاری مانند سایر وقایع انسانی و اجتماعی، ذهنی و پیچیده و تاریخی است؛ در علوم تجربی و طبیعی، برخلاف جرم شناسی گرایشهای محقق و شخصیت او در نتایجی که به دست می آورد نقشی ندارد؛ ابزارهای مشاهده در علوم طبیعی خارج از ذات مشاهده کننده است، ولی آلت مشاهده در جرم شناسی خاص خود محقق است؛ پیش بینی و توجیه علیت در قلمرو علوم طبیعی در سایه قوانین شرطی است، اما این نوع پیش بینی و توجیه در جرم شناسی در غایت سختی است. بررسی موضوعات مذکور و موضوعات مهم دیگر اقتضای آن را دارد که دانشی به نام فلسفه جرم شناسی داشته باشیم تا خود جرم شناسی بر پایه های علمی استوار باشد. فلسفه جرم شناسی از زمره فلسفه های مضاف به شمار می رود و فلسفه های مضاف «حوزه ای از مباحث یا شاخه ای از علم است که با نگاه کلی و برونی و به شیوه عقلانی انتقادی به طور مستقیم ذات مضاف الیه خود را مورد مطالعه قرار می دهد.» به تعبیر دیگر فلسفه مضاف، «دانش مطالعه فرانگر / عقلانی احوال و احکام کلی یک علم یا رشته علمی (همچون علم جامعه شناسی و علوم انسانی) یا یک هستومند دستگاهوار انگاشته حقیقی یا اعتباری (مانند جامعه و علم)» می باشد. نتیجه آنکه فلسفه جرم شناسی بدون آنکه به بررسی عوامل و فرایندهای پدیده مجرمانه بپردازد، به بررسی مباحث بنیادین جرم شناسی می پردازد. علاوه بر موضوعات و مباحث پیش گفته، نمونه های دیگری از مباحث ضروری جرم شناسی که جایگاه آنها نه در خود جرم شناسی که در فلسفه جرم شناسی است عبارت اند از: جبر و اختیار؛ تبیین دقیق مفهوم علت، عامل و شرط و نیز تبیین دقیق جرم موضوع جرم شناسی و تمایز آن از مفاهیم مشابه؛ توجیه عوامل مضاعف؛ چگونگی تاثیر عوامل در وقوع جرم به خصوص عوامل جسمی و فیزیکی.