ارزیابی کیفی تناسب اراضی به منظور چرای دام در حوزه آبخیز مهر سبزوار، استان خراسان

چرای بی رویه مراتع یکی از مهم ترین عوامل تشدید کننده فرسایش خاک و تخریب اراضی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران است. برنامه ریزی اصولی و صحیح از اراضی بر اساس رعایت تناسب آنها زمینه مناسبی را برای حفاظت اراضی و کنترل بیابان زایی فراهم می نماید. در ارزیابی اراضی استفاده های ممکن از اراضی با توجه به نیازهای منطقه ای و ملی با هم مقایسه می شود. روش ارزیابی تناسب اراضی در تیپ بهره وری چرای مرتع، تناسب اراضی برای چرای دام در مراتع طبیعی تعیین می کند. این تحقیق به منظور بررسی تناسب کیفی و بررسی عوامل محدود کننده چرای بز و میش در بخشی از حوزه آبخیز مهر سبزوار واقع در استان خراسان صورت گرفته است. کیفیت های اراضی مورد بررسی در این تحقیق شامل قابلیت دسترسی به رطوبت، شوری و سدیمی بودن، شرایط فیزیکی ریشه دهی، قابلیت دسترسی به چراگاه و قابلیت دسترسی به آب شرب بوده که هر کدام به وسیله یک یا چند خصوصیت از اراضی ارزیابی شده اند. بعد از تعریف نیازهای تیپ بهره وری مورد نظر و مقایسه خصوصیات اراضی مورد مطالعه درجات هر کیفیت در سلول هایی به ابعاد 200×200 متر در محیط GIS تعیین شده و در نهایت به وسیله معادله ریشه دوم در هم تلفیق شده و شاخص اراضی محاسبه گردید. بر اساس مقادیر شاخص اراضی، کلاس کیفی تناسب اراضی تعیین شده و به صورت نقشه تهیه شد. نتیجه این تحقیق در قالب دو سناریوی مختلف تامین آب شرب برای دام، مورد تحلیل قرار گرفت. در سناریوی اول با فرض تامین آب محدود به آب چشمه ها و آبشخورهای دائمی شده و در سناریوی دوم علاوه بر منابع مزبور، تامین آب توسط رودخانه های فصلی حوزه مد نظر قرار گرفته است. به عنوان یک نتیجه مهم، مدلسازی مکانی به وسیله GIS، باعث افزایش دقت در نتایج تناسب اراضی گردیده است. نتایج کلی پژوهش نشان می دهد که منطقه مورد مطالعه، دارای تناسب خوبی برای چرای دام نبوده و دارای تناسب بحرانی و عمدتا نامناسب است. مهم ترین عوامل محدود کننده شامل قابلیت دسترسی به رطوبت برای رشد گیاه، شیب، رخنمون سنگی و دسترسی به آب شرب می باشد. دو سناریوی مختلف از دسترسی به آب شرب نشان می دهد که در سناریوی دوم در حالتی که در اواخر زمستان و طول فصل بهار رودخانه های فصلی دارای آب هستند، تناسب برخی واحدهای اراضی برای این بهره وری افزایش می یابد.