نقد و بررسی کتاب «تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق»

کتاب تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق بر آن است تا مواضع و عملکرد علمای مشروطه خواه را در نهضت مشروطیت ایران بر اساس فعالیت های مشروطه خواهی و نوشته های سیاسی میرزا محمدحسین نائینی بررسی کند. دکتر عبدالهادی حائری پس از ذکر مباحث مقدماتی در فصل های اول و دوم، زندگی سیاسی مرحوم نائینی را در فصل سوم به سه مرحله مشروطه خواهی، مبارزه با استعمار انگلیس در عراق و همکاری با صاحبان قدرت تقسیم می کند، آن گاه در فصل های چهارم، پنجم و ششم کتاب به بحث درباره رساله سیاسی نائینی با عنوان تنبیه الامه و تنزیه المله می پردازد. از نظر حائری، این رساله تا حدودی تحت تاثیر اندیشه های اندیشمندان سده 18 فرانسه، به ویژه مونتسکیو می باشد.
نویسنده، در جمع بندی مباحث خود، نائینی را مجتهدی شیعه و واقع بین و واقع گرا معرفی می کند که «سرنگونی استبداد را امری اجتناب ناپذیر می دید»، اما از سوی دیگر «معنای واقعی و هدف بنیادی مشروطه گری را از نظر دور داشت».
برخی نقدهای کلی وارده بر کتاب عبارت اند از: عدم اصالت و اعتبار برخی منابع و مآخذ، تحلیل نادرست درباره ماهیت نهضت مشروطه، خدشه دار بودن مستندات و دلایل درباره مرحله سوم زندگی نائینی و ریشه های فکری رساله تنبیه الامه.