جغرافیای تاریخی شبکه آب های بین النهرین (بخش اول: محور دجله)

سرزمین بین النهرین1 شامل بخش عمده عراق کنونی و بخش هایی از جنوب شرق کشور ترکیه، از گذشته های بسیار دور با نام دو رود دجله و فرات قرین شده و بی تردید این دو رود در کنار برخورداری این سرزمین از خاک های رسوبی حاصل خیز، رمز آبادی و معروف شدن آن به عنوان یکی از «جنات اربعه دنیا» و شکل گیری تمدن های درخشان در این منطقه بوده است. با وجود این، آگاهی از نقش دو رود مزبور در حیات اقتصادی و اجتماعی این سرزمین بسیار کلی و مبهم است. طبعا بررسی سرچشمه ها و آب ریزهای این دو رود و مهم تر از آن، بررسی نهرها و کانال های مصنوعی منشعب از دجله و فرات، و به عبارت دیگر چگونگی مدیریت آب های انباشته شده در قالب این دو رود، و هم چنین مطالعه آسیب های ناشی از کوتاهی در مدیریت آب های دجله و فرات، نظیر پیدایش اراضی باتلاقی، شرط اساسی شناخت بهتر آثار این دو رود در زندگی مردمان ساکن این منطقه است.
پژوهش حاضر، مسایل و موضوعات مورد اشاره و تحولات تاریخی آن ها را طی دو بخش و در قالب دو محور دجله و محور فرات، مورد بررسی قرار می دهد که اینک بخش نخست آن تقدیم می شود.