گام های شکل گیری نخستین مکتب حدیثی شیعه

کوفه نخستین شهری است که شیعه و حدیث شیعه در آن پدید آمد، اما آغاز شکل گیری مکتب حدیثی شیعه را نمی توان به تاریخ ورود امیرالمومنین علی(ع) به کوفه بازگرداند. در این دوران، گرچه سخنان پربار امیرالمومنین و موضع گیری های آن حضرت در مسائل مختلف پیش روی کوفیان بود، اما آنان به آن حضرت مانند دیگر صحابه پیامبر می نگریستند و حتی گاه نظریات صحابی مانند ابن مسعود را بر نظر ایشان ترجیح می دانند. در واقع، تشکیل نهاد نظام مند حدیثی و عقیدتی در شیعه سیری تدریجی را طی کرده است؛ حرکتی که از پیش از ورود امیرمومنان علی(ع) به کوفه آغاز شد و در دوران امام باقر(ع) به ثمر نشست. این حرکت هم زمان با دوران حکومت امویان است که از بعد بیرونی دوران تلخ شیعه محسوب می شود با مجبور شدن امام حسن(ع) به صلح با معاویه و با شهادت امام حسین(ع) در سال 61 ق، و با مصیبت ها و رنج هایی که شیعیان در زندان ها و قتلگاه های حاکمان خونریزی همچون ابن زیاد و حجاج متحمل می شدند.
اولین گام های تشکیل مکتب حدیثی مستقل در شیعه، به معنای پیروی از نظر و عمل امام، در زمان صادقین(ع) برداشته شد. شاید اولین گزارش مربوط به تشکیل نظامی فقهی و پیروی از دستورات امام در این زمینه، نامه ای است از هشام بن عبدالملک به یوسف بن عمر، والی کوفه، درباره زیدبن علی؛ و نیز سخن هشام درباره علاقه کوفیان به امام باقر که می گفت: «این مرد پیامبر کوفه است»، در این زمان حداقل پنج شاخه فکری در میان شیعیان وجود داشت: شیعه سیاسی و مردمی، شاخه معتدل فقی هان، شاخه متکلمان شیعه، شاخه غالیان و مفوضه.
در این نوشتار ابتدا چگونگی شکل گیری مبانی حدیثی شیعه، و در ادامه شاخه های فکری شکل گرفته در نخستین مکتب حدیثی شیعه به بحث گذارده می شود.