مرفولوژی دهانه رودخانه های جنوب خزر در شرایط اثر مواد انسانی و نوسانی تراز آب

رودخانه هایی که از ساحل ایران به خزر می ریزند با مساحت حدود یکصد و سی و پنج هزار کیلومتر مربع، سالانه حدود چهل میلیون تن رسوب وارد خزر می کنند. دینامیک دهانه رودخانه ها و دلتاها با استفاده از داده های آب شناختی رودخانه ، عکس های هوایی ، تصاویر ماهواره ای، نقشه های زمین شناختی و ریخت شناختی و همچنین مشاهدات و نمونه برداری های میدانی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج این مطالعات حاکی است که ریخت شناسی دهانه رودخانه ها و دلتاها عمدتا به وسیله فرایندهای دریایی (جریان های ناشی از موج ونوسان تراز آب) و رودخانه ای کنترل می شود. در بین این عوامل ، تراز آب دریا و فرآوری رسوب رودخانه ای دارای تغییرات زیادی است. بررسی داده های آب شناختی نشان داد که در چند دهه اخیر با افزایش فعالیت های انسانی، فرآوری رسوب رودخانه ای از 10 تا 40 درصد کاهش یافته است. تراز آب خزر در طی اندازه گیری های دستگاهی حدود 3 متر نوسان داشت. بر حسب ویژگی ریخت شناسی دهانه رودخانه و دینامیک محیط دریایی و رودخانه ای، می توان دهانه رودخانه را به سه گروه تقسیم کرد: نوع 1: رودخانه هایی که از طریق سرزمین های پست و تالاب های ساحلی وارد دریا می شوند. این رودخانه ها با افزایش مصرف آب ، به رودخانه های فصلی تبدیل شده اند نوع 2: شامل رودخانه هایی با ورودی معمولی به دریا است این رودخانه ها در سواحل پرشیب کمتر توسط عوامل انسانی و تراز آب تاثیر پذیرفتهاند. در سواحلی با شیب متوسط ، دهانه این رودخانه ها توسط جریان طولی ساحلی منحرف شده است. دراین حالت برخی ازشاخه های فرعی آن ها به طور مستقل وارد دریا می شود. بارهای رسوبی و تالاب های جانبی در طی افزایش تراز آب در دهه های اخیر در دهانه این رودخانه ها در سواحل با شیب متوسط توسعه یافته اند. نوع 3: رودخانه های بزرگ با فرآوری رسوب زیاد (سفید رود در باختر و گرگانرود در خاور)که ایجاد دلتا و بارهای رسوبی دهانه ای کرده اند. این رودخانه ها درازای آورد رسوبی قابل توجه به دریا هستند وهم از فعالیت های انسانی و هم از نوسان تراز آب تاثیر پذیرفته اند.