مویه هایی به یاد کشور جم (در شناخت ادیب الممالک فراهانی)

الف. سید محمدصادق حسینی فراهانی به سال 1239 در گازران فراهان اراک چشم به جهان گشود. او از خاندان میرزا بزرگ (عیسی) قائم مقام فراهانی بود. در این خاندان، دانشمند و دبیر و شاعر اندک نبوده اند. خواهر محمد صادق، فاطمه سلطان، شاعر بود و نام شعری اش، «شاهین». محمد صادق در نوجوانی پدرش را از دست داد و با مشقت فراوان، در سایه استعداد دبیری و ذوق شاعری، به کارهای دیوانی پرداخت: تویسرکان، کرمانشاه، تبریز، ساوجبلاغ مکری (مهاباد بعدی)، سمنان، اصفهان، مشهد، قم و البته، تهران. او، علاوه بر شعرگویی، دبیر، واعظ، معلم، روزنامه نگار و سرانجام، قاضی شد. بسیار سفر کرد و به خوارزم (خیوه) و قفقاز (بادکوبه) هم سرک کشید. روزنامه های ادب، ادب مصور، مجلس، عراق عجم، ایران، ایران سلطانی، و ضمیمه فارسی روزنامه ارشاد بادکوبه (به سردبیری احمد آقایف قره باغی: احمدآقا اوغلوی بعدی) را منتشر کرد. ادیب الممالک از اوضاع جهان آگاه بود و روزنامه نگاری را پیشه ای دلپذیر می یافت. هم در فارسی و هم در تازی آگاهی های گسترده ای داشت و از ادب و فرهنگ و تاریخ اسلام و ایران بسیار می دانست. از پزشکی و ستاره شناسی قدیم بی اطلاع نبود و گویا، در دوره ای از زندگی، به اهل تصوف نزدیک شد. لقب «امیرالشعرایی» را از یک شاهزاده قاجار، تهماسب میرزا مؤیدالدوله، و لقب «ادیب الممالک» را از مظفرالدین شاه دریافت کرد. نام شعری اش، در آغاز، «پروانه» و سپس، «امیری» بود. ادیب الممالک دو بار ازدواج کرد.