سه هزار سال تحول خواهی

یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌ها، تمدن ایرانی است. ایرانیان به لحاظ علوم تاریخ و موسیقی، ستاره‌شناسی و ادبیات و پند و اندرز و شرح حال بزرگان، مهم‌ترین بودند، اما آنچه سبب تحولی شگرف در این تمدن کهن شد، اسلام بود. صحنه علم و فرهنگ، وسیع‌ترین و پر شورترین میدان خدمات ایرانیان به اسلام است. اکثر آثار اسلامی در علوم دینی و در رشته‌های دیگر به اندیشه و اراده دانشمندان مسلمان ایرانی خلق شد. ادب، فقه، حدیث، تفسیر، کلام، فلسفه و تصوف در قرون نخستین اسلامی پایه‌ریزی شد. هزاران فقیه، مجتهد، مفسر، محدث و سیاستمدار و... مبانی و قواعد اسلامی را پایه ریزی کردند. ادوارد براون در کتاب تاریخ ادبیات می‌نویسد: «اگر از علومی که عموما به اسم عرب معروف است اعم از تفسیر و حدیث و الهیات و فلسفه و طب و لغت و ترجمه احوال و حتی صرف و نحو زبان عربی، [اگر] آنچه ایرانیان در این مباحث نوشته‌اند را مجزا کنید، بهترین قسمت آن علوم از میان می‌رود.»...