تفاوت بنیادین وحی و شاعری (نقدی بر دیدگاه دکتر سروش در باب ماهیت وحی)

بحث درباره ماهیت وحی از بحث های پیچیده ای است که همواره اندیشمندان دین پژوه را به خود مشغول ساخته است. این بحث به دلایل مختلف، در حد یک مسئله فکری و نظری باقی نمانده و به یک چالش سیاسی اجتماعی تبدیل شده است. نزدیک به یک دهه پیش، دکتر عبدالکریم سروش، تحت تاثیر برخی متکلمان متاخر مسیحی که وحی را- به ویژه با توجه به نگرش مسیحیت کنونی در باب وحی- نوعی «تجربه دینی» قلمداد می کردند، کوشید این نوع تبیین را در عرصه وحی اسلامی نیز ارائه دهد که همان زمان، بحث هایی را در محافل علمی برانگیخت. چندی پیش ایشان همان بحث ها را، این بار با ادبیاتی جسورانه تر و گزنده تر - البته در سطحی عمومی تر مطرح کرد و تنها نکته جدیدی که بر آن بحث ها افزود تشبیه نبوت و سازوکار وحی به شاعری بود.
مباحث ایشان را در دو سطح می توان بررسی کرد: اول اینکه دیدگاه ایشان از جنبه نظری چه مقدار مستدل و قابل دفاع است؛ دوم اینکه از جنبه تحلیل سیاسی و اجتماعی چه پی آمدهایی دارد. در این مقاله، بیشتر به مطلب اول پرداخته ایم که آیا بیان ایشان از اتقان نظری لازم برخوردار است یا نه؟ در ادامه، نخست نظریه ایشان در قالب چهار مدعای اصلی تقریر می شود که عبارتند از: (1) ممکن نبودن دریافت لفظ و اکتفا به درک مضمون توسط نبی؛ (2) تشبیه مکانیسم وحی به شاعری؛ (3) تاثیر فرهنگ زمانه نبی بر مفاد وحی و در نتیجه خطاپذیری وحی؛ (4) ضرورت نداشتن التزام و پذیرش تمامی مفاد وحی. سپس در هر مورد، افزون بر نقد خود آن مدعا، به خاستگاه و مبانی فکری آن مدعیات نیز اشاره خواهد شد.