«قرائت نبوی از جهان» در بوته نقد

«قرائت نبوی از جهان» عنوان سلسله مقاله هایی است که آقای مجتهد شبستری از تیرماه 86 تا خردادماه 87 به چاپ رسانده است. نویسنده دو مدعای اصلی دارد: اول اینکه پیامبر گوینده وحی است و دیگر اینکه ایشان یک تفسیر دریافت کرده است. در این نوشتار، مدعای نخست مورد ارزیابی قرارگرفته است. از مجموع مقاله های ایشان، سه دلیل عقلی، دو دلیل نقلی و یک دلیل تمثیلی برای مدعای نخست استخراج و نقد شده است. دلایل عقلانی وی با رویکرد هرمنوتیکی زبان شناختی، ضمن تحلیل مولفه-های زبان انسانی، در پی اثبات این موضوع هستند که اگر پیامبر را واسطه انتقال وحی بدانیم، در این صورت وحی برای مخاطبان و به ویژه غیرمومنان، گوینده نخواهد داشت(دلیل یکم و دوم عقلی). نیز اگر خدا را گوینده وحی بدانیم، وحی فاقد مولفه های زبان انسانی آگاهی، اراده، افعال گفتاری، نشانه های قراردادی برآمده از بطن و متن زندگی اجتماعی و تاریخی می شود. از این رو، مفهوم نخواهد بود(دلیل سوم). ما نیز در نقد بر این مطالب، نشان داده-ایم که اولا، گوینده مفروض برای فهم متن کافی است(نقد دلیل یکم)؛ ثانیا مومن و غیرمومن پس از فهم قرآن مصداق می یابند (نقد دلیل دوم)؛ و ثالثا مولفه های یادشده، پیش فرض های اکثری برای فهم متن انسانی به شمار می روند، نه پیش فرض های قطعی(نقد دلیل سوم). شبستری در ضمن دلایل نقلی، با نقل قولی از علامه طباطبایی و نقل برداشتی از عرفا، درصدد تایید مدعای خویش برآمده است؛ ما نیز ضمن نقل قول های صریح از علامه و تحلیل برداشت شبستری از عرفان، نشان داده ایم که این نقل قول ها از تایید مدعای ایشان ناتوانند. شبستری با استفاده از تشابه دو دسته آیات تکوینی و تشریعی و انتساب آن ها به خداوند از طریق علیت طولی (دلیل تمثیلی)، درصدد تقویت مدعای خویش است. ما نیز نشان داده ایم که نسبت علیت طولی خداوند به هر دو دیدگاه واسطه بودن پیامبر، گوینده بودن پیامبر یکسان است. پس این تمثیل هم سبب تقویت آن مدعا نمی شود.
در پایان، با طرح معارض های قرآنی مدعای وی، -گوینده وحی بودن پیامبر- راه حل ایشان (توصیف ادبی مصحف شریف) را برای خنثی کردن آن معارض ها تحلیل و ارزیابی کرده ایم.