رهیافت وحدت موضوعی سوره های قرآن در اساس فی التفسیر

وحدت و انسجام مضمونی در قرآن رهیافتی نو در تفسیرنگاری معاصر است که آن را از سنت کهن تفسیر قرآن متمایز می سازد. در این رهیافت دغدغه مفسر تنها تفسیر واژگانی آیات قرآن نیست، بلکه می کوشد نشان دهد که میان آیات و سوره های قرآن یکپارچگی و انسجام محتوایی و ساختاری وجود دارد. با اینکه رگه هایی از این قبیل تلاش ها در آثار برخی مفسران پیشین نیز دیده می شود، اما تفاوت تلقی و انگیزه ها به تمایز اساسی میان تفسیرهای قدیم و جدید انجامیده است. از جمله چهره های شاخص این رهیافت نوین، مفسر سوری سعید حوی است که در تفسیر خویش نظریه ای کاملا بدیع و جامع در این باب عرضه داشته است. در این نوشتار کوشش شده با بررسی کتاب «الاساس فی التفسیر» جنبه های نظری و عملی نظریه سعید حوی در زمینه وحدت مضمونی و ساختاری قرآن شناسایی شود. نظریه وحدت دو سطح دارد: الف) در سطح سوره ها (پیوندهای مضمونی و ساختاری موجود بین سوره های قرآن)؛ ب) در سطح آیات (پیوندهای لفظی و معنایی موجود بین آیات هر سوره). شاخصه نظریه حوی، مبنا قرارگرفتن سوره بقره برای فهم انسجام مضمونی دیگر سوره های قرآن است. در این نوشتار نشان داده شده که چگونه حوی از نشانه ها و قرائن لفظی و معنوی برای شناسایی و تعیین روابط معنایی و شکلی بین سوره ها و آیات بهره گرفته است. دست آخر، خواننده در می یابد که نظریه تفسیری حوی، با وجود خصلت بدیعش، بیش از اندازه دلبخواهی و ذوقی است، و اینکه مجموعه شواهد و ادله ای که وی برای اثبات مدعای خویش به کار بسته است، به سادگی در خدمت نظریه ای بدیل قابل استناد خواهد بود.