پژوهشی در زندگانی، احوال و افکار حمدون قصار

بررسی و نقد شیوه یادکرد حمدون قصار در منابع معتبر تصوف، ازآغاز قرن چهارم تا حدود قرن سیزدهم، بخش نخست این مقاله را تشکیل می دهد. بخش دوم، اطلاعاتی از زندگانی این عالم فقیه و محدث را در بر می گیرد و به این پرسش ها که آیا می توان حمدون قصار را موسس فرقه ملامتیه نامید؟ و آیا پیروان حمدون در زمان حیاتش به نام حمدونیه یا قصاریه خوانده می شده اند، پاسخ می گوید و سپس، به طرح آرا و اندیشه های او می پردازد. بررسی ما نشان می دهد که وی خلق، نفس و دنیا را از موانع عمده راه کمال آدمی می شمارد و به برگذشتن از آن ها توصیه و تاکید دارد و برای نیل به این مقصود، روش های تربیتی خاصی نیز ارائه می کند؛ اما برخلاف آنچه بعضا ادعا می شود در گفتار، کردار و شیوه تعلیمی اش، از آنچه اسباب بغض و نفرت خلق را فراهم آورد و ملامت آنان را برانگیزد، کم ترین نشانی یافت نمی شود. در این مقاله به ضرورت، از شیوه زندگی حمدون نیز سخن به میان آمده و آشکار شده که وی علی رغم آن که در خوارداشت نفس خویش می کوشد و بر خود سخت می گیرد، دیگران را گرامی می دارد و با آنان رابطه ای مبتنی بر مدارا و اغماض دارد. به علاوه او از مسائل پیرامون خویش نیز غافل نیست و از فرصت ها برای شناساندن آفات اجتماعی روزگارش بهره می جوید.