علامه مجلسی و جمع روایات متعارض

ضرورت حل تعارض در روایات منقول از معصومان با توجه به نقش آن در شبهه زدایی و پیراستن دین از شائبه نقص و ناکارآمدی، گروهی از عالمان را بر آن داشته است که در آثار خود، ذیل مباحث فقه الحدیثی یا به صورت مستقل، از شیوه های حل تعارض سخن به میان آورند. علامه محمد باقر مجلسی، ضمن توضیحات فقه الحدیثی خود، ذیل بعضی از روایات بحار الانوار به تعارض اخبار و راه های حل آن پرداخته است. او در تعارض بدوی اخبار، بیشتر می کوشد از طرق متعدد به جمع مفاد و مضمون روایات «مختلف» بپردازد که حمل لفظ بر مجاز، تخصیص عام، اختلاف سطح مخاطبان معصومان، حمل مطلق بر مقید، تبیین مجمل، قول به توسعه معنایی، احتمال وقوع تصحیف و تحریف از طرف راویان، حمل بر اختلاف زمان، حمل بر موارد نادر، حمل بر استحباب، جواز و اضطرار، حمل بر تقیه و تاویلات مبتنی بر سایر روایات از جمله مهم ترین این روش هاست. احتیاط و دقت فراوان مجلسی در پرهیز از طرح و رد روایات و اهتمام شایان او به جمع روایات متعارض وی را بر آن داشته است تا در این راه، از ارائه احتمالات گوناگون دریغ نورزد؛ حتی اگر در مواردی، خود از عهده تقویت آنها با دلایل قابل اعتنا برنیاید. گرایش او در حل تعارض اخبار به علاج ثبوتی و علاج اثباتی، در کنار یکدیگر است؛ به این معنا که گاه، احتمالاتی را با استناد به دلایل علمی و قابل قبول مطرح کرده و گاه، فقط با طرح احتمالات غیر مدلل، از دیدگاه خود، تعارض اخبار را حل کرده است.