تحول فرهنگ گفتاری به نوشتاری زنان (از عصر ناصری تا مشروطه)

در تاریخ ادبی ایران، نمونه های شعری باقی مانده از زنان بسیار بیشتر از نوشته های منثور آنان است. تا پیش از دوره ی ناصری، معدود نوشته های نثر زنان در رسالات فقهی و ادعیه و اوراد خلاصه می شود. از دوره ی ناصرالدین شاه، تعدادی نامه از زنان درباری، دو سفرنامه و یک رساله ی انتقادی – اجتماعی به جا مانده است. شیوه ی نگارش این متون بیانگر این واقعیت است که زنان آن دوره با قالب رسمی نگارش مکتوب فاصله ی زیادی داشته اند. این نوشته ها در حوزه ای زنانه و خصوصی به تحریر درآمده است و زبان آن، زبانی گفتاری است.
در دوره ی مشروطه، به موازات حضور زنان در اجتماع، شاهد حضور جدی تر آنان در عرصه ی نثر هستیم. درج نامه های زنان در روزنامه های این دوره و انتشار نشریات ویژه ی زنان، جایی در فضای نوشتاری برای آنان گشود و زبان زنان وارد حوزه ی عمومی شد و پالایش یافت. بی پروایی و صراحتی که تحت تاثیر فضا و محیط مانوس زنانه و ادبیات گفتاری در میان آنان وجود داشت، جای خود را به عفت کلام و پاکسازی زبان از لغاتی داد که در فضای عمومی جایگاه مطلوبی نداشت.
به این ترتیب کلامی پیراسته، پرده پوشیده و تربیت یافته شکل گرفت که از فرهنگ حاکم و رایج پیروی می کرد و نگاشته های زنان از حوزه ی خصوصی زنانه به حوزه ی عمومی اجتماع راه یافت. لذا می توان گفت حضور زن در اجتماع با گذار از ادبیات گفتاری به ادبیات نوشتاری و حضور در فرهنگ مکتوب مصادف گشت.