تاج المآثر و کشف ابیاتی فراموش شده از چند دیوان

کتاب تاریخی – ادبی «تاج المآثر» کهن ترین منبع تاریخ غوریان است که مؤلف آن، حسن نظامی نیشابوری خود در دستگاه حکومت غوریان هند می زیسته است. تاج المآثر که در سال 602 ه. ق به رشته تحریر درآمده، علاوه بر اهمیت تاریخی، از اهمیت ادبی بسیار نیز برخوردار است.
بهره گیری فراوان از صنایع ادبی و استشهاد بسیار به اشعار تازی و پارسی، از بارزترین ویژگی های این کتاب است؛ آنگونه که به گفته ملک الشعرای بهار هیچ یک از آثار متقدمان به اندازه تاج المآثر شاهد شعری از قدما ندارد. بدین ترتیب یکی از استفاده هایی که می توان از این کتاب برد، بازشناسی ابیات و اشعار مفقود و فوت شده از دیوان های شعرای سرشناس است.
آنچه نویسندگان در این مقاله به اجمال بدان پرداخته، مقایسه ای میان ضبط ابیات شاعران شناخته شده در تاج المآثر و همان ابیات در دیوان های مصحح است. بدیهی است که این مقایسه در کشف و تصحیح اشعار شاعران مورد نظر بسیار مؤثر است.