ناتو و امنیت آسیای مرکزی

در پی تجزیه اتحاد شوروی و تبدیل پانزده جمهوری آن به کشورهای مستقل، منطقه آسیای مرکزی شاهد تحولات و دگرگونی گسترده و عمیق بوده است. از میان رفتن نظام دو قطبی در پی فروپاشی اتحاد شوروی نیز سبب تحول بسیاری از مفاهیم استراتژیک شد. منطقه آسیای مرکزی به عنوان بخشی از قلمرو سابق امپراطوری شوروی پس از این دگرگونی ها به عرصه رقابتهای منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. این منطقه که با مشکلات گسترده و متنوع سیاسی- اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی مواجه بوده، به زودی به عرصه فعالیت بنیاد گرایان اسلامی تبدیل شد که بر شدت بحرانهای منطقه افزود. دشواری های گوناگون سیاسی- اجتماعی زمینه را برای این فعالیتها مهیا ساخته است. همجواری منطقه با افغانستان و پیوندهای گسترده قومی با این کشور سبب انتقال پیامدهای جنگ داخلی افغانستان با آسیای مرکزی گردیده است. هر چند نقش ناتو، پیمان امنیتی شانگهای، و پیمان تاشکند که به سازمان ارتقا یافته، نباید در تامین امنیت آسیای مرکزی کم ارزیابی شود، ولی تحولات پس از 11 سپتامبر سبب شد تا آمریکا نقش رهبری جنگ تروریسم را در افزایش نیروهای نظامی خود در قرقیزستان و ازبکستان محقق سازد. سیاستی که به شدت از سوی روسیه مورد مخالفت قرار گرفته و دولت ولادیمیر پوتین را به شدت تحت فشارهای داخلی قرار داده است. آمریکا که در پی تامین اهداف خود، حاکمیت طالبان را در افغانستان با کمک پاکستان صورت بخشیده بود، در شرایط پس از 11 سپتامبر از اقدامات تروریستی القاعده که از حمایت طالبان بر خوردار بود، همچنان به عنوان فرصتی جدید برای تامین اهداف خود بهره گرفته است. رهبران اقتدارگرای آسیای مرکزی هم در پی تقویت اقتدار متمرکز خود، وضعیت مبارزه با تروریسم را مناسب یافته، سرکوب مخالفان خود را با شدت بیشتری دنبال کرده اند. براساس مباحث کنونی امنیت در آسیای مرکزی، رهبران آسیای مرکزی موظف شده اند بحرانهای اقتصادی- اجتماعی- سیاسی موجود را برای جلوگیری از رشد اقدامات تروریستی و کاهش نارضایتی عمومی حل و فصل کنند. تحولات سیاسی پس از فروپاشی بخوبی نشان داده ریشه های تهدید و ناامنی در آسیای مرکزی اساسا درونی است. رهبران این جمهوری ها بر اساس درک واقعیتهای سیاسی- اجتماعی منطقه، رفع آثار تهدیدات را از درون دنبال کرده اند. در این مقاله به پیامدهای گسترش ناتو به سوی شرق و نقش آن درتامین امنیت آسیای مرکزی پرداخته شده است.