سنجش کارایی نسبی برنامه های توسعه در ارتقای توسعه انسانی (با استفاده از روش فارل) مطالعه موردی: برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پنجساله اول (1372-1368)

یکی از مشکلاتی که همواره با مقوله های ارزشیابی، برنامه ریزی و اجرای طرحها دربخشهای عمومی و غیرانتفاعی (در سطح خرد) و برنامه های توسعه به عنوان مجموعه ای از این گونه طرحها (در سطح کلان) همراه است، پیچیدگی، و در بسیاری موارد، عدم امکان اندازه گیری دقیق نتایج و تغییرات کیفی ناشی از اجرای آنها می باشد. بدین روی، سنجش میزان کارایی وبهره وری عوامل تولید و نقش مدیریت و نظارت در تحقق هدفهای از پیش تعیین شده در این گونه موارد، بسیار دشوار است. هدف اصلی این مقاله، ارائه روشی است که بتواند تا حدودی پاسخگوی این مشکل باشد.
از سوی دیگر، به دلیل تفاوتهای آشکار ارزشی در هدفهای نظام جمهوری اسلامی ایران بادیگر نظامهای حکومتی در جهان، روش های مرسوم سنجش کارایی بخشهای عمومی وغیرانتفاعی نمی تواند پاسخگوی نیازهای داخلی باشد. بدین روی، روش پیشنهادی به گونه ای تدوین گردیده است که در بعد کلان، قابلیت سنجش کارایی دستگاه ها و نهادهای موضوع قانون بودجه کشور در تحقق هدفهای مختلف نظام جمهوری اسلامی ایران (شامل هدفهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) را نیز داشته باشد، هر چند که در این پژوهش، از این توانایی پبالقوه پاستفاده نشده است. فن مورد استفاده در این مقاله، مبتنی بر روش ابداعی فارل (1957) است که از جمله روش های ناپارامتریک تخمین توابع تولید مرزی کارآمد، با استفاده از مقادیر مشاهده شده نهاده ها و ستانده ها می باشد. در واقع، این روش، بر تخمین یک سطح محدب از مقادیر مشاهده شده نهاده ها توسط دنباله ای از مدلهای برنامه ریزی خطی استوار است. تاکنون، بیشترین، کاربرداین روش، در بخشهای کشاورزی و صنعت بوده است. این مقاله، نخستین مورد به کارگیری این روش در ارزشیابی و سنجش کارایی برنامه های توسعه می باشد. این کار، با درآمیختن روش فارل با تعریف شاخص توسعه انسانی که توسط برنامه توسعه ملل متحد ارائه گردیده و از جمله شاخصهای تلفیقی است، میسر گردیده است. همچنین به منظور بهتر نمایاندن نحوه کاربرد عملی روش پیشنهادی و طرح یک مطالعه موردی، میزان کارایی فصلهای مختلف برنامه پنجساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی