آینده نگری

در برنامه های کوتاه مدت و حتی میان مدت، به دلیل سنگینی "میراث گذشته" امکان آن نیست که برنامه ریز دست به اقدامهای اساسی بزند. معمولا به دلیل ناتمام ماندن طرحهای گذشته یا لزوم ادامه تعهدات گذشته، تکلیف بیش از 90 درصد برنامه های سالانه و حدود نیمی از برنامه های میان مدت، پیشاپیش معلوم است. بدین روی، از دیرباز، برنامه ریزان، نیاز به برنامه های بلندمدت را احساس کرده بودند. نمونه آن برنامه های بلندمدت شوروی سابق است. این برنامه، بیشتر از نظر افق زمانی با برنامه های میان مدت فرق داشتند. یعنی برنامه بلندمدت (15 تا 20 ساله) در واقع، سه یاچهار برنامه میان مدت (5 ساله) بود. چنین می نماید که در کشور ما نیز در برخورد با آینده بینش کم و بیش مشابهی را پذیرفته اند.
اما اندیشیدن درباره بلندمدت، تنها به منظور هدفگذاری برای افق زمانی دورتر نیست. حتی هدف آن، تنها یافتن میدان برای نوآوری و تغییر روال گذشته هم نیست. کاوش دربلندمدت یا آینده نگری، که با برنامه های بلندمدت فرق اساسی دارد، به دلیل دیگری انجام می گیرد و آن شناخت "آینده های ممکن" - و حتی انتخاب میان آنها - برای تعیین تکلیف اقدامهای امروز است. در این مقاله، کوشش شده تا تفاوتهای میان این دو برداشت ازبرنامه ریزی های بلندمدت بیان شود.
با عنایت به رواج دو نوع برنامه ریزی بلندمدت در ایران - آینده نگری (از جمله ایران 1400)و آمایش سرزمین (که تهیه آن هم اینک در دستور کار سازمان برنامه و بودجه قرار دارد) - بحث درباره روش های ویژه آینده نگری سودمند می نماید.