بررسی تغییرات ترکیب شیمیایی اسانس Nepeta heliotropifolia در مراحل مختلف رشد

جنس نپتا در ایران دارای 67 گونه گیاه علفی است که اغلب آنها انحصاری ایران هستند. یکی از این گونه های انحصاری و معطر Nepeta heliotropifolia است که در این تحقیق در سه مرحله مختلف رشد از نظر کمیت و کیفیت اسانس مورد بررسی قرار گرفته است. اندامهای هوایی گیاه در مرحله قبل از گلدهی (برگدهی کامل، اواسط اردیبهشت)، مرحله رویشی (تشکیل غنچه، اواخر اردیبهشت) و مرحله گلدهی کامل (اوایل خرداد) از استان همدان جمعآوری گردیده و پس از خشک شدن در سایه، به روش تقطیر با آب (hydro-distillation) مورد اسانسگیری قرار گرفت. جهت تعیین میزان بازده اسانسها بر حسب وزن گیاه خشک، درصد رطوبت هر نمونه محاسبه گردید. به این ترتیب بازده اسانس برای سه مرحله رویشی فوق به ترتیب 75/0%، 63/0% و 4/0% بدست آمد. بنابراین میزان اسانس Nepeta heliotropifolia در طی دوره رشد از مرحله رویشی به مرحله گلدهی کامل کاهش می یابد. جهت شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانسها، از آنها طیفهای GC و GC/MS تهیه شد و بعد با مطالعه طیفهای جرمی و محاسبه شاخصهای بازداری ترکیبهای، در مجموع 36 ترکیب مختلف در اسانسها شناسایی شد. عمدهترین ترکیب موجود در اسانس در مرحله قبل از گلدهی لیمونن (1/40%) بوده که در مسیر رشد گیاه سیری نزولی داشته است. بتا- پینن دومین ترکیب عمده اسانس در مرحله قبل از گلدهی (1/11%) بوده که در زمان تشکیل غنچه به میزان دو برابر افزایش یافته و دوباره در زمان گلدهی کامل کاهش یافته است. سایر ترکیبهای اصلی اسانس سابینن، 1و8- سینئول، بتا- کاریوفیلن، (Z)- بتا- فارنزن، گاما- مورولن و بی سیکلو جرماکرن بودهاند که در طی دوران رشد میزان آنها تغییر کرده است.