بررسی تاثیر دیوان قیس بن ملوح بر لیلی و مجنون نظامی

منظومه لیلی و مجنون حکیم نظامی گنجوی چهارمین منظومه از خمسه او است. این اثر را نظامی به درخواست شروانشاه اخستان بن منوچهر نوشته است. ریشه اصلی داستان لیلی و مجنون مورد تحقیق بسیاری از محققان قرار گرفته و در مورد واقعی بودن آن نظریات متفاوتی ارائه شده است. در بسیاری از منابع اولیه عربی از این داستان یاد شده است؛ از جمله: الاغانی، الفهرست، الشعر والشعرا، مروج الذهب، مصارع العشاق، تزیین الاسواق، الزهره و عقدالفرید. همچنین ابیاتی پراکنده منسوب به مجنون بوده که ابو بکر والبی آن ها را گردآوری کرده و به نظر می رسد منبع اصلی نظامی در منظومه اش همین اثر است که دیوان قیس ابن ملوح نام دارد.
نظامی بیشتر صحنه های داستان را از این کتاب گرفته، با ذوق و قریحه خویش آن را پرورده و به شکل یک داستان منظم درآورده است. البته مضامین ابیات نظامی به جز چند مورد اندک از خود اوست و بسیار زیباتر و والاتر از ابیات مجنون در دیوان قیس بن ملوح است.
همچنین به نظر می رسد، نظامی منابع دیگر عربی را نیز در اختیار داشته و از آن ها بهره برده است، زیرا پاره ای از قسمت های داستان در دیوان قیس دیده نمی شود ولی در منابع دیگر هست و نظامی هم آن ها را بیان کرده است.
در این مقاله کوشش شده تا تاثیراتی را که دیوان قیس بر لیلی و مجنون نظامی داشته، چه از نظر مضمون و چه از نظر صحنه ها و رویدادهای داستان مورد بررسی قرار گیرد.