چیستی بنای عقلا

بنای عقلا یکی از مفاهیم کلیدی در بسیاری از مباحث فقهی و اصولی است. فقها در موارد متعددی از این واژه سخن به میان آورده و به بحث پیرامون آن پرداخته اند که پرسش از اعتبار شرعی سیره های عقلایی ازآن جمله است. عبارات و درک متفاوت علما از این مفهوم و فقدان تلقی واحد ازیک سو و نزدیکی و مشابهت بنای عقلا بامفاهیمی چون عرف، عادت، اجماع، سیره ی مسلمین یا سیره ی متشرعه و حتی عقل و دلیل عقلی ازسوی دیگر تاجایی که گاه با برخی از این مفاهیم یکسان و مترادف پنداشته شده اند، موجب بروز آشفتگی و پیچیدگی در کلام اندیشمندان شده و هرگونه تحقیق و پژوهشی را در این خصوص با مشکلات جدی مواجه می کند. در این نوشتار به دو نگرش در ارتباط با چیستی بنای عقلا اشاره شده است. دیدگاه اول صرفا روش عمومی خردمندان در همه ی زمآنها و مکآنها را از مصادیق سیره ی عقلا دانسته و عنصر عمومیت و فراگیری را از ارکان آن به حساب می آورد.درحالی که دردیدگاه دوم و با توسعه در مفهوم بنای عقلا، برخی از روش های جاری در زندگی خردمندان هم که از ویژگی همیشگی و همه جایی بودن برخوردار نیستند، به شرط دارا بودن عناصر و ارکان لازم، از بناهای عقلایی به حساب می آیند. بناهای عقلایی دارای سه رکن اساسی بوده و به نوبه ی خود و از جهات متفاوتی به انواعی تقسیم می شوند. این ارکان عبارتند از استناد به عقل، عدم اختصاص به نژاد یا زبان یا دین خاص، فقدان رویه ی عقلایی مخالف با آن.