قطب های رشد به مثابه رویکردی در عدم تعادل های ناحیه ای ایران

هدف از این مقاله، شناسایی قطب های رشد در ایران و نحوه ی شکل گیری آنها و همچنین تاثیرات ناشی از قطب های رشد بر نابرابری های ناحیه ای است. روش پژوهش توصیفی- موردی است. نتایج بررسی حاکی از آن است که سیاست قطب رشد در برنامه های عمرانی کشور بویژه از برنامه ی عمرانی سوم به بعد موجب شد مراکز شهری بزرگ کشور با سرمایه گذاری کلان صنعتی و سرازیر شدن سرمایه و نیروی انسانی ماهر و متخصص از نواحی پیرامونی به این مراکز مواجه شوند و به شکل گیری قطب های رشد دامن زنند. تهران به عنوان قطب رشد برتر، شهرهای مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز به عنوان قطب های رشد درجه ی یک، شهرهای 1000- 500 هزار نفر و شهرهای مراکز استانی به عنوان قطب های رشد درجه دو به دلیل مرکزیت و تمرکز نهادها و سازمآنهای اداری- سیاسی موجب شده اند که بیشتر جمعیت نواحی پیرامون استان برای نیل به فرصت های شغلی بهتر به این مراکز سرازیر شوند. چنانچه تجزیه و تحلیل شاخص های تحقیق حاضر در سال 1385 نیز نشان می دهد، این قطب های رشد تاثیرات انتشاری تدریجی بسیار ضعیفی بر روی نواحی پیرامون خود داشته اند. این فرایند یک نوع واگرایی و عدم تجانس در ساختار توسعه ی فضایی کشور به وجود آورده که نتیجه ی آن الگوی توسعه ی فضایی مرکز- پیرامون است. بنابراین تنها با ارایه ی مکانیسم فرصت برابر و تقویت شهرهای کوچک و میانه اندام و نگرش سیستمی به توسعه ی ناحیه ای می توان به ساختار فضایی مناسب دست یافت.