بررسی سیتوژنتیکی برخی از گونه های جنس اسپرس در ایران

در ایران جنس اسپرس ((Onobrychis دارای 63 گونه یک ساله و چند ساله می باشد که در مناطق مختلف آب و هوایی پراکنش یافته اند. تعدادی از گونه های این جنس دارای ارزش علوفه ای بوده و در کنترل فرسایش و یا به عنوان گیاهان جلب کننده زنبور عسل مورد استفاده قرار می گیرند. این گونه ها تنوع ژنتیکی بالایی داشته و به عنوان یک ذخیره ژنتیکی غنی و ارزشمند می توان از آنها برای اصلاح گونه های زراعی استفاده کرد. در پژوهش حاضر با شمارش و اندازه گیری کروموزم های مرحله متافازی میتوز نه گونه اسپرس که بسیاری از آنها انحصاری ایران می باشند، کاریوتیپ و تقارن گونه ها بررسی خواهد شد.
نه گونه از جنس (اسپرس)، از مناطق طبیعی کشور جمع آوری شد و با استفاده از سلول های مریستم انتهایی ریشه آنها، تعداد و ابعاد کروموزم ها در مرحله میتوز اندازه گیری و فرمول کاریوتیپی هر گونه تعیین گردید.
تعداد کروموزوم پایه در گونه ها بین 7= x و 8= x متغیر و تیپ کروموزوم ها نیز از نوع متاسنتریک تا ساب متاسنتریک بود. از نظر میانگین طول ژنوم، بیشترین مقدار طول ژنوم متعلق به گونه O. scrobiculata (26/24) و کمترین میانگین طول ژنوم به گونه O. lunata (76/14) تعلق دارد. گونه O. heliocarpa با فرمول کاریوتیپی 16 m از بیشترین درصد شکل کلی (856/44) و کمترین مقدار شاخص نامتقارن بودن درون کروموزومی (218/0) برخوردار بود و نیز گونه O. oxyptera با فرمول کاریوتیپی 14 sm +2 m دارای کمترین درصد شکل کلی (552/32) و بیشترین شاخص عدم تقارن درون کروموزومی (489/0) بود. در میان گونه های مورد بررسی گونه های O.heliocarp و O. lunata بر خلاف سایر گونه ها که در کلاس B استیبنز بودند در کلاس A قرار گرفتند و دارای کاریوتیپ های متقارن تر می باشند که نشان دهنده ابتدایی تر بودن این دو گونه می باشد. گونه O. oxyptera در کلاس 3 B قرار گرفته و کاریوتیپ آن به سوی نامتقارنی و پیشرفته بودن میل می کند. در تجزیه خوشه ایبه روش Ward بر اساس صفات کاریوتیپی گونه های مورد مطالعه در دو گروه مجزا قرار گرفتند. کمترین فاصله بین گونه های O. buhseana و O. atropatana و بیشترین فاصله بین گونه های O. oxyptera و O. heliocarpa مشاهده شد.
نتایج حاصل از این تجزیه جهت رده بندی گونه ها و انتخاب گونه های نزدیک به یکدیگر برای انجام تلاقی بین گونه ای استفاده می شود.