بررسی رابطه کاربری اراضی و شیب با تولید رسوب در زیرحوضه های جنوبی رودخانه مهاباد

حوزه آبخیز رود مهاباد، بر اثر تغییر کاربری زمین در معرض فرسایش شدید قرار گرفته است. هدف از تدوین این مقاله مشخص نمودن وضعیت رسوبدهی حوزه یاد شده در ارتباط باعوامل تغییر کاربری اراضی و شیب است. در این تحقیق ضمن بررسی های میدانی، اسناد و مدارک مختلفی از جمله نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای، داده های ایستگاه های هیدرومتری، رسوبسنجی، هواشناسی و باران سنجی به عنوان ابزار تحقیق مورد استفاده قرار گرفته اند. همچنین 6 عامل ارتفاع، شیب، بارش، زمان تمرکز، فرسایش پذیری و کاربری اراضی به عنوان عوامل برتر شناسایی و با همپوشانی نقشه های توزیع هر یک از آنها نقشه قابلیت رسوبدهی تهیه شده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که مناطقی بیشترین وسعت حساس به فرسایش زیاد و خیلی زیاد را دارا هستند که شیب زیاد داشته باشند. ولی در مناطقی با سنگ های مقاوم، کاربری اراضی عامل تعیین کننده است. مقایسه آمار دبی آب و دبی رسوب سال های آبی 75-1374 و 81-1380 (با حجم جریان سالانه تقریبا یکسان)، نشانگر افزایش تولید رسوب در سال های اخیر است. نتایج بدست آمده از استخراج نقشه کاربری اراضی از تصاویر ماهواره ای سال های 1987 و 1998 حاکی از آن است که حوزه شدیدا در معرض تغییر کاربری (از پوشش مرتعی به دیم زارها) است و همین عامل به عنوان یکی از عوامل تشدیدکننده حرکت های توده ای مواد، وقوع این نوع حرکت های را در سال های اخیر افزایش داده است. از آنجا که در بین همه عوامل، تنها کاربری اراضی است که می تواند توسط انسان، به سرعت و به آسانی تغییر یابد، بخشهای بالادست حوزه در قسمت جنوب و جنوبغربی با زمان تمرکز کم، شیب زیاد، فرسایش پذیری بالا و بارش فراوان که هنوز پوشش جنگلی و مرتعی دارند و همچنین تراس های آبرفتی رودها مشتمل بر رسوبات منفصل و دانه ریز، حساس ترین نواحی در برابر تغییرات کاربری اراضی بوده و بیشتر از هر جای دیگری به اقدامات پیشگیری کننده نیاز دارند.