بررسی تاثیر راه ها بر شکل گیری نظام ساختاری شهر تبریز در دوره قاجار

به اعتقاد موریس «سیمای شهرهای اسلامی تحت تاثیر دو دسته عامل متقدم و متاخر قرار داشته است. عوامل متقدم، به میراث عربی و بین النهرین قدیم بازمی گردد و عوامل متاخر به ضرورت های دوره اسلام شکل بوده اند.» راه ها و گذرها با قرارگیری در هر دو دسته عوامل فوق، هم به عنوان اندام تاثیرپذیر و هم به عنوان عامل تاثیرگذار بر سیمای شهر مطرح بوده اند. هدف از ارائه این مقاله، بررسی و شناسایی عوامل مؤثر در شکل گیری راه های شهر تبریز در دوره قاجار و نیز تاثیرگذاری متقابل آن ها بر شکل دهی به نظام ساختاری شهر است. به منظور دستیابی به هدف مذکور تلاش شده است با بررسی ویژگی های ساختاری تبریز در این دوره، به تاثیر راه ها و گذرها بر کیفیت ارتباطی فضایی آن پرداخته شود. مطالعات نشان می دهد که شهر تبریز در دوره قاجار میراث دار تحولات دوره های پیش از خود بر پیکره شهر بوده است. دو جاده مهم ابریشم و جاده بغداد ری، از جمله عناصر مؤثر در شکل گیری و توسعه اندام های مهم همچون بازار و مجموعه حکومتی و نیز توسعه محلات و در نتیجه گسترش شبکه راه های درون شهری به شمار می رفتند. مجموعه این تحولات به همراه دگرگونی های ایجاد شده در دوره قاجار، موجب شکل گیری شبکه ای درهم تنیده، کارآمد و منسجم از راه ها گردید که از کارآیی لازم برای چنین عملکردی برخوردار بود. راه ها با قرارگیری در نظامی سلسله مراتبی و جذب عناصر معماری و شهری، به بهترین نحو ممکن به نیازهای ارتباطی شهر پاسخ می دادند.