شیوه های بازنمایی کارگزاران اجتماعی در نشریات دوره مشروطه از منظر گفتمان شناسی انتقادی با عنایت به مولفه های گفتمان مدار جامعه شناختی- معنایی

تحلیل گفتمان انتقادی از جمله رویکردهای نوین در تجزیه گفتمان و متن است. در این رویکرد مبنا بر این است که زبان و گفتمان در سطوح زیرین حاوی ایدئولوژی و روابط قدرت و سلطه است و در سطوح زبرین حاوی ساختارها و مولفه های گفتمان مدار است. این ساختارها و مولفه ها با ایدئولوژی نهفته در لایه های زیرین متن رابطه ای دو سویه دارد. تحلیل گر گفتمان انتقادی با استفاده از الگوهای خاص به بررسی و تحلیل این ساختارها می پردازد تا به ایدئولوژی پنهان در پس متون پی برد. بیش تر تحلیل گران گفتمان انتقادی مبنای تجزیه و تحلیل متون را بر پایه تظاهرات زبان شناختی بنا نهاده اند در حالیکه ون لیوون (1996) معتقد است مولفه های جامعه شناختی- معنایی گفتمان، شناختی عمیق تر و جامع تر از متن ارائه می دهند. در این پژوهش با استفاده از الگوی ون لیوون، متون انتخاب شده از 41 شماره از 8 نشریه سالهای آغازین دوره مشروطه (صوراسرافیل، حبل المتین، مساوات، ندای وطن، مجلس، رهنما، صبح صادق، آیینه غیب نما)، تجزیه و تحلیل شده اند. همه این متون کم و بیش از مولفه های جامعه شناختی- معنایی استفاده کرده اند. شیوه غالب در بازنمایی کارگزاران اجتماعی، استفاده از مولفه ها به ترتیب زیر است: تشخص بخشی، فعال سازی، تشخص زدایی، حذف و منفعل سازی؛ در این نشریات کارگزاران در هیات انسانهایی فعال و پویا بازنمایی شده اند. کارگزارانی فعال که پس از رهایی از استبداد در راه پیش رفت جامعه خود تلاش می کنند. در انجام این پژوهش علاوه بر تحلیل کیفی از بررسی کمی یعنی محاسبه بسامد و درصد مولفه ها و اعمال شیوه های آماری مجذور خی و فرمول نسبت استفاده شده است.