بررسی اشکال های فخر رازی بر دیدگاه های ابن سینا در اراده و فعالیت الهی

دیدگاه فلاسفه مسلمان درباره اتحاد مصداقی صفات باری تعالی و بازگشت اراده به علم ازلی، در نظر متکلمان مقبول نیفتاده است. همچنین طرح فاعلیت بالعنایه از سوی ابن سینا به عنوان فاعلیت وجودی الهی و استفاده از آن در فائق آمدن بر برخی دشواری های الاهیاتی، نظیر مسئله شرور، زمینه ای مناسب را برای نقض و ابرام آنان فراهم آورده است. در این میان، فخر رازی با تاکید بر مبانی کلامی اشعری و به این دلیل که اراده را به معنای عزم و قصدی زائد بر ذات که به ترجیح و تخصیص می انجامد، در نظر می گیرد، فلاسفه را در دست یابی به معنایی روشن برای اراده ذاتی موفق نمی بیند و آنان را به انکار اراده در خداوند متهم می کند. در این نوشتار، ضمن پاسخ به اشکال های فخر رازی، نشان داده شده که نتیجه گفتار ابن سینا در نفی غایت و غرض از فعل خداوند، سلب اراده و حکمت از او نیست؛ بلکه نتیجه این است که غایت در فعل واجب، چیزی جز ذات او نیست؛ و اراده او، ابتدا به ذات او تعلق گرفته، و همه موجودات به تبع ذات او مراد هستند.