مبانی، اصول و روش های تربیت عقلانی از منظر قرآن و روایات

عقل همواره از ابعاد اساسی وجود انسان محسوب شده و مکاتب تربیتی هر یک با بینش خاص خود به بیان اهمیت و لزوم تربیت عقلانی پرداخته اند. بدیهی است که برداشت های متفاوتی از معنی و مفهوم عقل و عقلانیت آدمی وجود دارد و هر یک از این برداشت ها می تواند منشا صدور آرایی متفاوت در زمینه تربیت عقلانی گردد. در نظام تربیتی اسلام به جنبه عقلانی انسان تاکید فراوان شده است؛ به همین جهت برای بررسی دیدگاه اسلام در مورد عقل، بایستی آیات و روایاتی را جستجو کرد که می توانند راهگشا و راهنمای ما در تربیت عقلانی واقع گردند. در این مقاله که با شیوه توصیفی تحلیلی صورت گرفته است؛ ابتدا با بررسی آیات قرآن و روایات، دیدگاه اسلام در مورد تربیت عقلانی تبیین شده است؛ سپس مبانی، اصول و روش های تربیتی بر مبنای دیدگاه اسلام استخراج شده اند. بر اساس بررسی انجام شده در خلال آیات قران و روایات درباره جایگاه عقل سه مبنا، سه اصل و چهار روش تربیتی با عنوان روش تفکر، روش تزکیه، روش تعلیم حکمت و روش تجربه اندوزی استخراج شده است. با توجه به روش های تربیتی استخراج شده در این مقاله، در تعلیم و تربیت اسلامی وظیفه معلمان در فرایند آموزش، تنها انتقال حقایق علمی و حتی دینی نیست؛ آن ها باید موقعیت مطلوب یادگیری را فراهم کنند و چگونه اندیشیدن و چگونه آموختن را به شاگردان بیاموزند. واداشتن شاگردان به تفکر و اندیشه، اصلی ترین کار معلمان به شمار می آید و معلم کارآمد کسی است که یادگیرندگان را با مسائلی روبه رو سازد که حل آنها مستلزم اندیشه پرورش یافته آنان باشد.