شکل شناسی غزلیات مولانا براساس شخصیت راوی

تامل در کلیات شمس دست کم پنج شیوه یا شکل متفاوت را در غزلیات مولانا نشان می دهد؛ که می توان آن را هنجار گریزی و نوآوری در غزل سرایی دانست. شاعر درحیطه عرفان از سه منظر متفاوت با مخاطب سخن می گوید. در واقع، راوی یا گوینده غزل برخلاف سنت های ادبی- که عموما عاشق است - در غزلیات مولانا سه تیپ شخصیتی دارد: عاشق، معشوق، پیر و گاه آمیزه ای از این شخصیت ها. در برابر او، مخاطب نیز چند تیپ شخصیتی دارد: معشوق، عاشق، سالک و یا آمیزه ای از اینها. عشق و ارشاد دو مضمون محوری در این پنج شکل است. بر این اساس بخشی از غزلیات مولانا درحیطه ادبیات غنایی و بخشی دیگر خارج از این نوع ادبی و درحیطه ادبیات تعلیمی است. بخش سوم آمیزه ای از دو نوع ادبی است که می توان آن را غزل غنایی- تعلیمی یا غزل- قصیده دانست.