عقل و علم و تعامل آنها در منظومه معرفتی شیعه

رواج گفتمان عقل گرایی و علم گرایی را باید فرصتی مغتنم برای ترسیم تصویری شایسته و بایسته درباره تعامل عقل، علم و دین برشمرد. در منظومه معرفتی شیعه عقل از دو منظر هستی شناختی و کارکردشناختی و علم از سه منظر1. علوم تجربی؛2. مطلق علوم؛ 3. علوم وحیانی و الهامی می تواند مورد توجه قرار گیرد. بر این اساس، عقل و علم از دو حیث 1. حیث ملازمت؛ 2. حیث تاثیرپذیری می توانند با هم تعامل داشته باشند. از حیث ملازمت، عقل با علم از نوع سوم رابطه تساوی برقرار ساخته که در آن، سخن از ملازمت و معیت عقل و علم است؛ یعنی هر عاقلی عالم و هر عالمی عاقل است و با علم از نوع اول و دوم رابطه عموم و خصوص من وجه را برقرار می سازد؛ یعنی عدم ملازمت و معیت عقل با علم غیرالهامی. از حیث دوم، یعنی کارکرد متقابل عقل و علم، عقل جهت باروری خود علم را خوانده و علم نیز برای رشد و شکوفه اش دستش به سوی عقل بلند است. به بیان دیگر، عقل و علم موجب هم افزایی و تکامل یکدیگر برای کشف حقیقت می باشند. سخن آخر آنکه دین نه تنها مانع، بلکه هادی ای است که انسان را به سوی عقل و علم والاتر و برتر رهنمون ساخته و قادر است انقلاب عقلی و علمی برپا کند.