اخلاق وجدان اخلاقی و دین از دیدگاه متفکران اسلامی

اخلاق از جمله ی مباحث مهم علمی و فلسفی است که از قرون گذشته تا امروز همواره مورد بررسی و تحقیق بشر بوده است. در مکاتب مختلف نظریه ها و تعاریف متفاوتی از اخلاق وجود دارد. در مکتب تکلیف، فعل اخلاقی عبارت است از فعلی که از همه ی اغراض منزه بوده و ناشی از احساس تکلیف باشد و غایت و هدف فعل جز انجام تکلیف نباشد. نظریه ی دیگری که در زمینه ی وجدان اخلاقی وجود دارد و نظریه ی غالب مادیون می باشد، بر این اساس است که اخلاق از فکر دوراندیش انسان بوجود می آید و مصلحت انسان در این است که رعایت نوع نماید. ایراد مهمی که بر این نظریه وارد است، این است که چنین رویکردی از اخلاق تنها در جایی می تواند حاکم باشد که قدرت ها مساوی باشند و آن جایی که یک طرف قوی و طرف دیگر ضعیف باشد، هیچ نیرو و عاملی نمی تواند قوی را دعوت به اخلاق کند. نظریه ی دیگر در زمینه ی اخلاق بر پایه ی تناسب است. در این نظریه خلق خوب یا فعل اخلاقی زیبا است و پایه ی زیبایی، تناسب است. در این میان رویکرد اسلام به چهارچوب فعل اخلاقی در خور توجه و تمجید است. در دین مبین اسلام اساس بر این قرار داده شده است که در جامعه باید حقوق واقعی تمامی آحاد جامعه، بدون استثناء مراعات شود. از اینجاست که دین اسلام می گوید می بایست مقتضای حق اجرا شود و نه مقتضای عواطف. به عبارت ساده تر به نظر قرآن کریم باید در جامعه ی انسانی حقوق واقعی فرد فرد جامعه، بدون استثناء، مراعات شود و معیار این حقوق دین است که از نیروی عمومی و اقتضای کلی دستگاه آفرینش سرچشمه می گیرد.