سیر تغییر و تحول تقویم در ایران و تحلیل نمادهای کهن گاه شماری ایرانی در تقویم های رقومی دوره اسلامی

تقویم ایرانی علاوه بر بنیان های محکم علمی، از بی نظیرترین صورت های هنری نیز برخوردار است. بازتاب این تصویرگری را درگستره هنر ایران در آثار مختلف، می توان دید. تحقیق پیش رو به بررسی تغییر و تحول تقویم در ایران از کهن ترین ایام تا عصر حاضر پرداخته و در پی تبیین کهن ترین نشانه های گاهشماری در ایران است. از طرفی با بررسی نمونه هایی از تقویم های رقومی دوره اسلامی سعی شده عناصر کهن گاه شماری ایرانی را که در این تقویم ها به کار رفته اند، نشان دهد. هدف این پژوهش بیان تداوم حیات نمادها و نشانه های مربوط به گاه شماری کهن در تقویم های رقومی است. این پژوهش اثبات می کند که گاه شماری از کهن ترین ایام در این سرزمین وجود داشته و در دوره های مختلف به حیات خود ادامه داده است. نمادها و نشانه های این نوع گاه شماری کهن شمسی در دوره اسلامی به شکل نوشتاری و یا تصویری در تقویم های رقومی ظاهر شده است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی و از طریق مطالعه کتابخانه ای و به روش فیش برداری است. همین طور از طریق میدانی به بررسی نمونه های تقویمی موجود در کتابخانه ها و موزه ها پرداخته است. به این ترتیب ابتدا به گاه شماری پیش از اسلام و دوره اسلامی پرداخته و انواع گاه شماری در این دوران را بیان نموده وسپس صورت های فلکی را به عنوان نمادهای مرتبط با گاه شماری ایرانی توصیف کرده و نمونه هایی از آن را در هنر باستانی ایران نشان می دهد. سپس با ارایه گزارشی از برخی تقویم های موجود متعلق به دوره اسلامی، سیر تغییر و تحول این تقویم ها و ارتباط تقویم های کهن با برخی نمونه های تقویمی دوره معاصر را مطرح ساخته و حضور نمادهای کهن گاه شماری ایرانی از جمله صورت های فلکی را در این تقویم ها نشان می دهد. بر این اساس، نمودهای تقویمی از دوره پیش از ایلام تا ساسانی به خوبی در آثار هنری ظاهر شده و در آثار هنری،کتب تنجیمی دوره اسلامی و نیز در تقویم های رقومی دوره اسلامی آمده اند. در دوره اسلامی اسامی این صورت ها به شکل نوشتاری و در مواردی به شکل تصویری در تقویم ها حضور دارند. تقویم های رقومی دوره اسلامی همان ساختار زیج های1 کهن را دارند، که از دوره هخامنشی شناخته شده بودند، از همین زمان (هخامنشی) تاثیرات طالع بینی را در رواج گاه شماری نباید نادیده گرفت، عنصری که به شکل ویژه ای در تقویم های دوره اسلامی آمده است. کهن ترین گاه شماری ایرانی که شمسی است با ویژگی های محتوایی و نیز بصری در دوره اسلامی زنده ماند و ظهور آن را می توان به شکل زیبایی در تقویم های رقومی مشاهده کرد.