بررسی برخی پیامدهای رویکرد نوین دو حوزه سینوی - صدرایی در معرفت شناسی قوه خیال

در نمط دهم کتاب اشارات، گفتمان فلسفی ابن سینا در باب قوه خیال و حس مشترک صورتی نو به خود گرفته است. وی در ذیل کارکردهای این دو قوه، ادراک و حفظ صوری را لحاظ می کند که به لحاظ وجودشناختی، متعالی از ماده بوده، در عالم غیب و ملکوت حضور دارند و به گونه مشاهده و از طریقی غیرحصولی برای نفس به دست می آیند. لحاظ این رویکرد به نتایجی چند در قلمرو معرفتی حکمت سینوی می انجامد. از جمله این پیامدها می توان به حل معمای تجرد یا مادیت خیال نزد ابن سینا، اذعان ضمنی وی به نظریه حرکت جوهری و لحاظ فاعلیت و پویایی نفس در فرایند ادراک اشاره کرد. در حوزه صدرایی، ملاصدرا حس مشترک و خیال را قوه ای واحد لحاظ می کند. وی یکی از علل دشواری پذیرش معاد جسمانی را در نحوه نگرش جمهور به این قوه و لحاظ مادی آن می داند و دماغ را مظهر خیال به شمار می آورد، نه محل آن. او به جهت جنبه عرفانی فلسفه خویش، قوه خیال را دارای سه ویژگی تجرد مثالی، خلاقیت و جامعیت اضداد می داند. از جهت دین شناختی، به واسطه این سه ویژگی، مسئله معاد جسمانی و وقوع تناسخ ملکی به گونه ای اتم تبیین می شود.