بررسی و نقد چهار مبنای معرفت شناختی نظریه تکثرگرایی دینی جان هیک

نظریه پلورالیزم دینی در قرن حاضر و قرن بیستم با نام جان هیک (1922-2012) در غرب گره خورده است. وی_ که مولف در حین تصحیح نهایی این مقاله خبر درگذشت وی را دریافت کرد_ در دهه های اخیر، تلاش بسیاری در جهت تبیین معرفت شناختی نظریه پلورالیزم دینی مبذول کرده است. حاصل این تلاش ها، دیدگاهی است که با این عنوان در مغرب زمین مورد توجه اندیشمندان مختلف قرار گرفته، و البته در معرض انتقادها و اشکالات جدی نیز واقع شده است. این مقاله سعی دارد عناصر و مبانی اصلی معرفت شناختی نظریه پلورالیزم دینی را مورد بررسی قرار دهد، و به نتایج و استلزامات برخی از آنها اشاره کند. به همین جهت، این دیدگاه به چهار عنصر اصلی و مولفه مهم تحلیل شده و درباره هرکدام، توضیحات مختصری ارائه شده است. هدف اصلی این مقاله، اثبات این فرضیه است که بنیان معرفت شناختی نظریه پلورالیزم دینی هیک از چهار دیدگاه چهار اندیشمند، یعنی کانت، ویتگنشتاین، شلایرماخر و گادامر، متاثر شده است. اگر چه تلاش هیک در تلفیق و ایجاد انسجام و هماهنگی بین این عناصر ستودنی است، اما در حقیقت، تجزیه این نظریه، آن را به چهار عنصر الگوی معرفت شناسی کانت، نظریه دیدن ویتگنشتاین، اصل تجربه دینی شلایرماخر، و مبنای هرمنوتیک گادامر تحویل می کند؛ نتیجه ای که شاید هیک از آن اظهار رضایت نکند. چنان که در اصل مقاله آمده است، هیک به تاثر از دو نظریه و دو فیلسوف، یعنی کانت و ویتگنشتاین تصریح کرده است، اما درباره اقتباس دیدگاهش از دو متفکر دیگر، یعنی شلایرماخر و گادامر، بیان روشن و قابل اعتنایی ندارد. مولف معتقد است اهمیت این دو نفر و نظریه های آنان کمتر ازآرای کانت و ویتگنشتاین نیست. در پایان این مقاله، سعی شده است به برخی اشکالات اصلی و مهم، و همچنین نظریه جایگزین اشاره کوتاهی شود، گرچه هردوی این مباحث، یعنی نقد و بررسی دیدگاه پلورالیزم دینی جان هیک، و دیدگاه جایگزین موسوم به «پلورالیزم در دین»، باید به طور مستقل مورد بررسی و مداقه قرار گیرد. بنابراین، هدف اصلی مقاله حاضر، توجه به رویکرد نوینی در تحلیل و تبیین معرفت شناختی نظریه پلورالیزم دینی جان هیک است که بر اساس آن، این نظریه با چهار رویکرد و مبنای دیگر مورد ارزیابی قرار گرفته است.