کارکردهای عقل عملی در اصول فقه شیعه

کارکرد عقل عملی در اصول فقه گرچه فی الجمله و به طور پراکنده در کتب اصولی مورد بحث قرار گرفته است؛ اما با اینکه مجموعه احکام عقل عملی مورد استفاده در اصول فقه، چه به نحو کلی، مثل اصل حسن و قبح عقلی و چه به نحو صغروی، مانند قبح تجری، قبح تفویت اغراض مولا و حسن احتیاط، فراوان و دارای جهات مختلفی است، تفصیل بحث در هیچ یک از این کتب به نحو موضوعی و یکجا مورد بحث و مداقه قرار نگرفته است. در برخی از کتب متقدمان به برخی از وجوه مسئله پرداخته شده است؛ مثلا بحث از حسن و قبح در کتبی چون «الفوائد الحائریه» (ر.ک: وحید بهبهانی، 1415ق، ص363378)، «الفصول الغرویه» (ر.ک: صاحب فصول، 1404ق، ص316350)، «فرائد الاصول» (ر.ک: شیخ انصاری، [بی تا] ص230245) و «هدایه المسترشدین» (ر.ک: اصفهانی، [بی تا]، ص433442) دیده می شود؛ اما پس از آن، این اندک هم در کتب متاخرین کمیاب گردیده است و تنها محقق اصفهانی در لابلای دلیل انسداد، بحثی درمورد آن آورده است (محقق اصفهانی، 1374، ج2، ص322به بعد). در کتب مختلف شهید صدر این مسئله تا حدودی جایگاه خود را باز یافته است و اخیرا جناب عمار ابورغیف یکی از شاگردان شهید صدر در کتابی دو جلدی تحت عنوان «الاسس العقلیه» بحث مستقلی با عنوان تطبیقات عقل عملی در اصول فقه مطرح نموده است. البته طبیعی است که جای چنین مباحثی نه در علم اصول که در فلسفه علم اصول است و چنین علمی بسان سایر فلسفه های مضاف به علوم، هنوز در حوزه های علوم دینی جایگاه اساسی خود را نیافته است؛ گرچه محققان گرانمایه ای در این زمینه پیش قدم گردیده و در پی پایه گذاری این علوم برآمده اند.*در این نوشتار پس از تبیین مفردات موضوع و تعیین مراد از عقل عملی و تبیین موضوع و محدوده آن، به کارکرد های عقل عملی در مباحث اصولی اشاره گردیده است.