تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده های کیفی

یکی از فنون تحلیلی مناسب در تحقیقات کیفی، تحلیل مضمون است که به طور گسترده ای استفاده می شود، اما به ندرت معرفی شده است. از تحلیل مضمون می توان به خوبی برای شناخت الگوهای موجود در داده های کیفی استفاده کرد. تحلیل قالب مضامین و تحلیل شبکه مضامین نیز از ابزارهایی هستند که معمولا در تحلیل مضمون به کار می روند. قالب مضامین، فهرستی از مضامین را به صورت سلسله مراتبی نشان می دهد. شبکه مضامین نیز ارتباط میان مضامین را در نگاره هایی شبیه تارنما نشان می دهد.
هدف این مقاله، معرفی تحلیل مضمون و فنون مرتبط با آن به صورت خلاصه و کاربردی است. از این رو، نخست، جایگاه تحلیل مضمون در تحقیقات کیفی بررسی می شود. سپس برخی مفاهیم، فنون و تصمیم های مهم در تحلیل مضمون، به طور خلاصه، توضیح داده می شود. در ادامه، با جمع بندی روش های مختلف تحلیل مضمون، فرایند گام به گامی جهت اجرای تحلیل مضمون، معرفی و به برخی دام های بالقوه این فرایند، اشاره می شود.
در بخش پایانی مقاله، معیارهای ارزیابی روایی و پایایی تحلیل مضمون توضیح داده می شود و با ذکر مزایا و معایب این روش، پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی، عرضه می شود. همچنین، در بخش هایی از مقاله، برای درک بهتر مطالب، مثال هایی از تحقیقی که با استفاده از این روش و به کمک نرم افزار رایانه ای تحقیق کیفی انجام شده است عرضه می شود.