فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی
پیاپی 5-6 (بهار و تابستان 1394)

دکتر حسین ابوالحسن تنهایی جامعه شناس ایرانی، دکترایش را در رشته های روان‫شناسی اجتماعی و نظریه های جامعه شناسی در سال 1358 شمسی (1980 میلادی) از دانشگاه بین المللی ایالات متحده اخذ کرد. او دارای توصیه‫نامه علمی و حرفه ای (مجوز تدریس) از بنیان‫گذار مکتب کنش متقابل نمادی هربرت بلومر است. چند ترمی از سوی بلومر به عنوان مدرس دوره عالی تدریس نظریه های جامعه شناسی در دانشگاه بین المللی ایالات متحده معرفی شد، اما دل‫اش برای ایران می‫تپید، به ایران بازگشت و تدریس جامعه‫شناسی را آغاز کرد. امروز سی و اندی سال از آن تاریخ می‫گذرد. از تنهایی کتاب‫های زیادی در زمینه جامعه‫شناسی منتشر شده است. جدیدترین آن‫ها بازشناسی‫تحلیلی نظریه های مدرن جامعه شناسی در مدرنیته ی میانی: بنیان گزاران جامعه شناسی و جامعه شناسی معرفت و معرفت شناسی نظریه است. با او که اکنون عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تهران مرکز است، در مورد وضعیت علم جامعه‫شناسی در ایران گفت‫وگو کردیم.

حسین ابوالحسن تنهایی استاد برجسته جامعه‫شناسی ایران دارای تالیفات متعددی در زمینه نظریه های جامعه‫شناسی است. به‫لحاظ نظری او شاگرد و میراث‫دار هربرت بلومر (بنیان‫گذار مکتب کنش متقابل نمادی) است. گرایش‫های ذوقی او در مطالعات عرفانی، تتبعات او در جامعه‫شناسی و شناخت او از تاریخ ایران، از او شخصیتی چندمنبعی، چندوجهی و خاص ساخته است. او از عصر سنت و جهان‫بینی ایرانی، گوهر عرفان را برگزیده و از دوره مدرن، علم جامعه‫شناسی را. از رویارویی این دو با هم است که مفهوم «جامعه‫شناسی علوی» متولد می‫شود، آنچه اسم و رسم تنهایی با آن گره خورده است. علاوه بر این، تنهایی در قاب پروژه بزرگ خود «تخیل جامعه‫شناختی در بستر تاریخ»، میراث این علم را در سنت‫ها و دوره های مختلف موردبررسی قرار داده است. این تاملات با ملاحظه چارچوب‫هایی است که او در «جامعه‫شناسی نظری» ارائه می‫کند. طی چند دهه گذشته او به دلایلی از جامعه‫شناسی علوی به جامعه‫شناسی تفسیری-عرفانی، در واقع به تفسیرگرایی ریشه‫ای و از آن‫جا به جامعه‫شناسی طبیعت‫گرایانه عزیمت کرده است. در این مقاله سعی کرده‫ایم با نگاهی کلی، گزارشی از کتاب‫ها و پروژه های فکری تنهایی ارائه کنیم. کانون بحث ما در این گزارش بر توضیح، تبیین و نقد «اصول موضوعه» یا آگزیم‫ها، یعنی محوری‫ترین مفهوم اندیشه تنهایی قرار گرفته است.

پرورش‫یافته حوزه است و برای ادامه تحصیل‫اش به آمریکا رفته است. از دانشگاه تمپل فوق‫لیسانس تاریخ تمدن اسلامی دارد. محمد ثقفی قبل از انقلاب از طرف موسسه علمی دارالتبلیغ اسلامی که حکم دانشگاه اسلامی را داشت به خارج از ایران، کشور آمریکا رفت و در فیلادلفیا در رشته تطبیق ادیان و جامعه شناسی دینی به ادامه تحصیل پرداخت. مشغول گذراندن دروس دکترا بود که انقلاب ایران پیروز شد و به گفته خودش به خاطر فعالیت‫های سیاسی و اسلامی ویزای تحصیلی اش لغو شد و ناچار به ایران آمد. او در ایران آنچه را نیمه‫تمام نهاده بود ادامه داد. با دکترثقفی درباره جامعه‫شناسی ایران و پدیده ح. ا. تنهایی صحبت کردیم و پرسش‫هایی را در این زمینه با او در میان نهادیم. ثقفی می‫گوید مدت‫هاست که با دکتر تنهایی رفیق است و به‫همین خاطر حرف‫هایش درباره او شنیدنی است.

هر چند جامعه شناسی، دانشی انتقادی محسوب می شود، اما کمتر شاهد «نقد» و تجزیه و تحلیل علمی کتاب ها، مقاله ها و پژوهش های انجام شده در این حوزه هستیم. بیشتر نشست هایی هم که برای نقد و بررسی کتب و آثار برگزار می شود، یا محلی برای تعریف و تمجید استادانی همسو و همفکر با نویسنده و پژوهشگر است و یا متاسفانه، گهگاه محلی برای تسویه حساب های شخصی افراد با هم می شود. از این روست که بسیاری از صاحب نظران این حوزه «عطای» حضور جدی و موثر در چنین جلساتی را به «لقای» آن می بخشند. همچنین رودربایستی ها و نبود فضای تعاملی مناسب، باعث‫شده نقدهای مکتوب نیز کمتر نگاشته شوند و یا در صورت نگارش، جامعه علمی و نویسندگان بازخورد مناسبی به آن‫ها نشان ندهند.
در این مورد با عباس عبدی گفت وگویی انجام دادیم. عبدی پژوهشگر علوم اجتماعی که دانش آموخته مهندسی از دانشکده پلی تکنیک تهران است، بیش از سه دهه از عمر خود را صرف پژوهش و تحقیق در زمینه جامعه شناسی کرده است. مهندس عباس عبدی به‫دلیل فعالیت های گسترده در حوزه اجتماعی و مطالعات میدانی فراوان از سوی اولین هیات مدیره انجمن جامعه‫شناسی ایران به عضویت افتخاری این انجمن درآمد و تاکنون نیز همکاری نزدیکی با این انجمن علمی دارد.
سرمه‫کشیدن یا کور کردن (یادداشت هایی درباره جامعه شناسی حقوق)، جنبش دانشجویی پلی تکنیک تهران، مقدمه ای بر پژوهش در جامعه شناسی خانواده در ایران، چهار پژوهش در جامعه شناسی و فرهنگ و تاثیر زندان بر زندانی و مسائل اجتماعی قتل در ایران از جمله کتاب ها و پژوهش های مهم این پژوهشگر است.
از جمله سوابق مهندس عبدی می توان به مسئول دفتر پژوهش های اجتماعی در معاونت سیاسی دادستانی کل کشور، معاون فرهنگی مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری و فعالیت در موسسه پژوهشی آینده اشاره کرد. او به‫عنوان یک چهره شاخص سیاسی اصلاح طلب در جامعه شناخته می شود، هر چند بارها گفته که هیچ گاه اجازه نداده مسائل سیاسی تداخلی در فعالیت علمی او ایجاد کند. عبدی بر این باور است که در حال حاضر، مشکل اصلی جامعه شناسی، بیشتر از آن‫که کمبود «دانش» باشد، مربوط به فقدان «بینش» است. او معتقد است عامل اصلی مواجهه منفی به «نقد» در جامعه شناسی ایران، به این دلیل است که دانش اجتماعی ما ربطی به زندگی مان ندارد.
این پژوهشگر برجسته می گوید: «من مخالف ترجمه و چاپ کتاب های جدید و به روز جامعه شناسی نیستم، اما مشکل اصلی ما کمبود منابع یا پایین آمدن تیراژ –شمارگان- کتاب نیست، بلکه استفاده درست نکردن از پتانسیل موجود است.»گفت وگوی صریح فصلنامه نقد کتاب علوم اجتماعی را با ایشان در ادامه بخوانید.

بازار کتاب های تخصصی حوزه علوم انسانی همچنان آشفته است و این آشفتگی در حوزه کتاب های مرجع علوم اجتماعی نمود بیشتری پیدا کرده است. از یک‫سو روزآمدنبودن منابع مرجع و از سوی دیگر ناکافی‫بودن همین منابع به این آشفتگی دامن زده است و آن‫طور که استادان جامعه‫شناسی می گویند، فقر کتاب های مرجع در این حوزه نگران‫کننده است.
تالیف کتاب های مرجع در تمامی علوم، نیازمند صرف زمان و هزینه است. زمان و هزینه ای که شاید تنها با حمایت نهادهای دانشگاهی و پژوهشی امکان‫پذیر باشد؛ اما این‫طور که استادان جامعه شناسی کشور می گویند، به نظر می رسد تالیف این کتاب ها در اولویت پژوهشی دانشگاه ها قرار نگرفته است. برخی دیگر از استادان از بازگرداندن بودجه های پژوهشی دانشگاه در پایان سال خبر می دهند و این در حالی است که اعتبار پژوهشی مناسبی برای تالیف کتاب های مرجع مبتنی بر پژوهش هزینه نشده است. همین موضوع سبب شده است که بیشتر مولفان به ترجمه آثار روی بیاوردند.

نقد، ابزار تشخیص امر درست از نادرست و راه به‫دست‫آوردن برداشت، فهم و گزاره قابل‫اطمینان تجربی و عقلی از بررسی خرده‫گیرانه از حقایق زندگی به سود رفاه مادی و سعادت معنوی است. این نقد ریشه در نخستین تلاش های آگاهانه انسان برای شناخت خود، محیط طبیعی و اجتماعی، اندیشه، کنش اجتماعی و بهبود زندگی جمعی اش دارد که در ابتدا با مسائل و مشکلات بسیاری همراه بوده است.
نقد سیر تحول و انواع گوناگون دارد و نقد دینی، فلسفی، اجتماعی، ادبی، تاریخی، علمی و حرفه ای، نمونه هایی از این انواع و شکل‫های تکامل‫یافته‫تر آن به‫شمار می‫آیند. نقد، طی زمان طولانی‫ای دچار تحول شده و سرانجام در قالب نقد علمی به پیشرفتی تعیین‫کننده رسیده است.
نقد علمی لازمه رشد و بالندگی فکری، تحلیلی و توسعه دانش، و در عین حال، امری پارادایمیک و دستاورد مبارزات گسترده اجتماعی و ضد استبدادی و توانایی های فکری اندیشمندان جوامع مدرن است. نقد علمی، ثمره علم‫گرایی در جامعه مدرن و اقتدار نرم است که به اتکای اطلاعات‫گرایی رخ داده و با جایگزینی اخلاق پروتستانی با اخلاق کاتولیکی و پارادایم کوپرنیکی با پارادایم بطلمیوسی میسر شده است.
در این مقاله، تحول نقد و تبدیل آن به یک دستاورد بزرگ بشری، رابطه نقد و اخلاق شرح داده‫ شده و زمینه های موردنیاز برای نهادینه‫شدن آن بیان شده است. همچنین نشان داده شده که انتقاد اجتماعی و توسعه علمی دو روی سکه تحولات مدرن هستند و بنابراین، با برقراری مناسبات اجتماعی مدرن میسر شده و در آن رقابت پذیری و نقدپذیری به‫عنوان رویه های اخلاقی پدیرفته شده و همه نیروهای اجتماعی به بازی نقدپذیری و رقابت‫پذیری تن داده‫اند.
نقد علمی همچنین نیازمند نظام اخلاقی ویژه است؛ زیرا بدون اخلاق به‫معنای الگوها و عادات رفتاری سیستمی و نهادینه‫شده در سطح نهادها و سازمان‫ها و درونی‫شده در سطح فردی که به‫عنوان ضمانت اجرای تداوم آن رفتارها عمل کند، نمی‫توان به پایداری و بهره‫مندی از نقد امیدوار بود. اخلاق نقد در نظام های مردم‫سالار مبتنی بر کنش قانونی، عدالت خواهانه، رفتار سیاسی حزبی رقابتی و تلاش برای بهبود مستمر و کسب رضایت متقابل مبتنی بر کثرت و آزادی های مشروع و قانونی است.

کتاب تحلیل گفتمان انتقادی، یک پژوهش یا رساله دکتری است که نویسنده بدون ذکر آن به چاپ‫اش همت گماشته است. از این‫رو فصل پنجم که خلاصه فصول چهارگانه کتاب است، زائد به‫نظر می‫رسد. کتاب به مباحث مختلف مربوط به نقش‫گرایی و صورت‫گرایی، تحلیل‫گفتمان و تحلیل متن در زبان‫شناسی می پردازد و با توجه به کاستی های رویکردهای مذکور در تجزیه و تحلیل متن، رویکرد جدید تحلیل گفتمان انتقادی را مطرح می کند و آن را کامل‫تر از بقیه در بررسی و تحلیل متون مختلف، به‫ویژه رسانه ها برمی‫شمارد.
کتاب آثاری از روزنامه های مختلف درباره چند رویداد و 30 متن انتخابی از آثار فلسفی، عرفانی و علوم تجربی را با استفاده از روش «تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان» مورد بررسی قرار می دهد.
واقعیت این است که محقق در این کتاب از حوزه زبان‫شناسی فراتر نمی رود و تحلیل گفتمان انتقادی را گرایشی از زبان شناسی ذکر می‫کند. در حالی‫که تحلیل گفتمان انتقادی، گرایش مطالعاتی بین‫رشته ای و چندرشته ای است که علاوه بر زبان‫شناسی، علوم سیاسی، علوم اجتماعی و ارتباطات، نشانه‫شناسی و جامعه شناسی نیز در آن دخیل هستند. کتاب، نام روش و نظریه مورد بررسی در پژوهش را در عنوان خود دارد، ولی تناسبی بین محتوا و نام کتاب وجود ندارد.

شاپور رواسانی از نظریه‫پردازان شیوه تولید و مکتب وابستگی در ایران است. رویکرد میان‫رشته‫ای او در کنار نگاه بومی‫گرایانه‫اش سبب‫شده از اقتصاد اجتماعی ایرانی، تاریخ اجتماعی ایران و علم اجتماعی بومی سخن بگوید. رواسانی جامعه امروز ایران را با نگاهی تاریخی و در چارچوب تحولات جهانی مورد مطالعه قرار می‫دهد. او دستگاه نظری‫اش را در سه سطح جهانی، در جامعه بزرگ شرق و نهایتا در سطح ایران فرموله کرده است. این سه سطح روابطی پویا با هم دارند که باید در تحلیل مسائل اجتماعی لحاظ شوند. او از سیطره شیوه تولید امپریالیستی بر جهان امروز (چه در کشورهای سرمایه‫داری و چه در مستعمرات) می‫گوید، از جامعه بزرگ شرق و تاثیر استعمار بر شکل‫گیری جریان‫ها و مفاهیم اجتماعی ما، و درباره ایران نیز از طبقه کمپرادور، گذر به عدالت و تاریخ نهضت‫های عدالت‫خواهانه از گذشته تا به امروز. رواسانی با نظر به سابقه نهضت‫های عدالت‫خواهانه در ایران، از «ستم‫ستیزان سنتی» به جای مفهوم وارداتی «چپ» سخن می‫گوید و تلاش دارد روشنفکران ایرانی را متوجه فقرا -این پرولتاریای دوران ما- کند. در جامعه را چنان که هست بشناسیم، ما با سیمایی کلی از نیم‫قرن تلاش فکری او روبه‫رو می‫شویم. این مقاله سعی دارد ضمن طرح این نظرات، به نقد و ارزیابی برخی مضامین آن بنشیند.

کتاب طرد اجتماعی، رویکردی جامعه‫شناختی به محرومیت به‫وسیله دکتر سید احمد فیروزآبادی، دانشیار گروه توسعه روستایی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و علیرضا صادقی، درباره یکی از موضوعات اساسی جامعه‫شناسی ایران تالیف شده است. کتاب شامل دو بخش است. بخش اول، به مباحث مفهومی و نظری می‫پردازد و مشتمل بر پنج فصل است. بخش دوم، دربرگیرنده مطالعه تجربی در ایران است که در فصل ششم و هفتم کتاب ارائه شده است. «طرد اجتماعی زنان فقیر روستایی» و «تحلیل شعارهای تبلیغاتی هشتمین انتخابات مجلس شورای اسلامی در شهر تهران با رویکرد طرد اجتماعی» عناوین دو مطالعه تجربی بیان‫شده در کتاب است که به بررسی مطالعات موردی در ایران اختصاص یافته است. این کتاب همچنین از مطالعات انجام‫گرفته در ایران به نحو مقتضی بهره برده است.

از زمانی که جامعه شناسی به‫عنوان دانش شناخت اجتماعات بشری بسط و گسترش یافت، موضوع دین یکی از مهم‫ترین مباحث علوم اجتماعی و بالاخص جامعه شناسی بوده است. آن‫چه که در تاریخ جامعه شناسی و به‫خصوص جامعه شناسی دین وجود دارد، توجه به نقش دین در جوامع است. از همان دوره پیدایی جامعه‫شناسی، جامعه شناسان دین را به‫مثابه یک پدیده و یا نهاد، مبنای نظریه پردازی های خود قرار داده اند. در کنار جامعه شناسی، دانش مردم شناسی و مردم شناسان نیز به‫دلیل تاکید بر جوامع قبیله ای، توجه خود را بیش از همه به دین قبیله ای و ادیان ابتدایی معطوف کرده اند. به‫عبارت دیگر در این دو شاخه اصلی علوم اجتماعی، دین در شهر، قبیله و جامعه ابتدایی مورد بررسی قرار گرفته است. آن‫چه که مابین قبیله و شهر قرار دارد، جامعه روستایی است که اهمیت آن را هم از جنبه جامعه شناسی و هم مردم شناسی می توان بررسی کرد. بر این مبنا به دین روستایی به‫مثابه فرمی مستقل و فی‫نفسه مهم از اشکال اجتماعی دین می توان پرداخت؛ چراکه روستا و دین روستایی مبنای فرهنگ و دین شهرنشینان مدرن و سنتی است. به‫همین سبب به‫دلایل جامعه شناختی و مردم شناختی، لازم است تفکیکی میان دین در جامعه روستایی و جامعه شهری (سنتی و مدرن) قائل شد.
از سویی دین، دین‫داری و ایمان به‫مثابه پدیده هایی اجتماعی و مبتنی بر زمینه فرهنگی و تاریخی، صورت‫بندی خاص خود را بسته به جامعه ای که در آن قرار دارند، دارا هستند. از این منظر نظریات دین برخاسته از شهر و قبیله کفایت لازم را برای بررسی دین روستایی ندارند. بر این اساس لازم است دین روستایی هم به‫عنوان فرمی مستقل از دین و همچنین به‫عنوان مبنای تاریخ اجتماعی و فرهنگی شهرها مورد تاکید قرار گرفته و نظریات جامعه شناختی و مردم شناختی در مورد آن، بر مبنای مطالعات میدانی روستایی شکل بگیرد.
کتاب محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران همان‫طور که از نام‫اش پیداست، نمونه ای موضوعی درخصوص مناسک مذهبی به‫خصوص محرم و صفر در فرهنگ مردم ایران است که مصادیق آن از مناطق و روستاهای مختلف جای جای کشور پهناورمان گرفته شده است. بررسی مناسک محرم و صفر نوعی بررسی مردم شناسی دین است که به‫دلیل موضوع آن در جامعه دینی اهمیت دارد.

کتاب حاضر اثری از مباحث جامعه‫شناسی و فلسفه سیاسی در ادوار مختلف تاریخ از دیدگاه مایکل بوراوی است. این نوشتار در هفت فصل به رشته تحریر درآمده است. در فصل نخست رابطه میان جامعه شناسی و مارکسیسم را از درگیری تا آشتی و به‫جای کنارزدن یکدیگر در پی توافق سلسله‫مراتبی با یکدیگر مطرح کرده است. توافق هایی که هر یک می کوشند دیگری را در خود حل کنند. در اینجا نویسنده تفاوت میان جامعه‫شناسی مارکسیستی و مارکسیسم جامعه شناسانه را به‫درستی از یکدیگر متمایز می سازد. این دو رویکرد، گاه در وضعیتی به یکدیگر نیرو می بخشند و گاه به دشمنانگی با یکدیگر برمی خیزند و سرانجام شانه‫به‫شانه در کنار هم حرکت می کنند. در فصل دوم نظریه های گرامشی و پولنی، این دو غول نظریه پرداز سده بیستم که از لحاظ پایگاه اجتماعی متفاوت ولی همچنان بر عهد و پیمان سوسیالیستی خود وفادار می مانند، بررسی شده است. در فصل سوم تبارهای بسیار متفاوت مارکسیسم جامعه شناسانه گرامشی و پولانی که واکنشی متفاوت نسبت به مارکسیسم کلاسیک است، با دقت و نکته سنجی از سوی نویسنده مورد وارسی قرار می‫گیرد. فصل چهارم درباره واگرایی سرنوشت‫ساز پولانی و گرامشی بر مبنای اقتصاد سرمایه‫داری و پیدایی جامعه فعال یا جامعه مدنی است. در فصل پنجم کنار گذاردن مارکسیسم کلاسیک به‫طور خود انگیخته از سوی گرامشی و پولانی و وفاداری آن‫ها نسبت به تحلیل طبقاتی مارکسیستی متعارف از دیدگاه مایکل بوراوی پنهان نمی‫ماند. در فصل ششم گرامشی و پولانی بر این باورند که سوسیالیسم را باید از درون سرمایه داری به راه انداخت. در این شرایط همزمان با این‫که سرمایه‫داری، خودش را از درون نابود می سازد، بنیان های مادی نظم سوسیالیستی نوین را نیز خلق می کند. فصل هفتم در واقع نوعی نتیجه گیری از نوشته های گرامشی و پولانی است. در اینجا نویسنده می کوشد مارکسیسم جامعه شناسانه را از قرن بیستم به سده بیست‫ویکم بکشاند و به‫جای منازعه طبقاتی خودگستر بر نظام هژمونیک طبقاتی متمرکز سازد. در واقع نویسنده با همه فراز و فرودهای تحلیلی، سرانجام تحولات جامعه و دولت را در دوران مختلف تاریخی به‫طور گذرا و متداول خطی دنبال می کند و دورنمای آرمانی جامعه بشری را وعده می‫دهد و در نهایت خواننده این اثر را بین زمین و هوا معلق نگاه می‫دارد.

یکی از عرصه های مطالعات سیاسی، اندیشه شناسی سیاسی است. لوی اشتراوس اندیشه سیاسی را تامل درباره آرای سیاسی یا ارائه تفسیری از آنها می داند و رای سیاسی را خیال، مفهوم یا هر امر دیگری می داند که برای تفکر درباره آن، ذهن به خدمت گرفته می شود. به باور بشیریه نیز «اندیشه های سیاسی در حول علائق عمده اجتماعی شکل می گیرند و خود بر آنها تاثیر می گذارند؛ و برای دریافت درست آنها باید دیالکتیک اندیشه و واقعیت را بررسی کرد. کشمکش ها، علائق و صف بندی های نیروهای اجتماعی و سیاسی در هر عصری نیز در شکلگیری و تکوین اندیشه های سیاسی آن عصر، نقش انکارناپذیری دارد». کتاب معروف و درخشان اسکینر با نام بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن، بر همین مبنا، به پیدایش مفهوم دولت در اندیشه سیاسی مدرن می پردازد. رهیافت اسکینر در این کتاب، ارائه ی گزارش تاریخی اصیلی از اندیشه و عمل سیاسی است. مهم ترین خصیصه کار اسکینر در این کتاب، توجه به زمینه و بستر تاریخی ای است که اندیشه های سیاسی در آن شکل گرفته اند. او بدین منظور تنها به بررسی آرای متفکران و اندیشمندان برجسته بسنده نمی کند، بلکه از نزاع های حقوقی که شهروندان دولت شهرهای شمال ایتالیا با دستگاه پاپ و امپراتور داشته اند، آغاز کرده و نشان می دهد چگونه نطفه های اندیشه سیاسی مدرن درباره ایده دولت و حاکمیت بسته شده است.

فساد در رسانه ها نام کتابی است از انتشارات سروش که تحت عنوان نخستین مجموعه از «مطالعات انتقادی رسانه ها» به چاپ رسیده است. مشارکت چهار نویسنده با سوابقی در زمینه روزنامه نگاری در مطبوعات و تلویزیون، فعالیت های پژوهشی و تحقیقی و پشتوانه های آموزشی و آکادمیک، از نقاط قوت این اثر محسوب می شود. مسائل مربوط به حرفه مطبوعات و نقش و جایگاه آن در جامعه، روابط و وظایف متقابل رسانه ها و مردم، حقوق و محدودیت ها، مسائل اخلاقی و فساد در رسانه ها از جمله مباحث مطرح‫شده در این کتاب است که با نگاهی به رسانه های نوین و پدیده روزنامه نگاری آنلاین ارائه شده است.

این مقاله به معرفی و بررسی کتاب مدیریت شهری از نظریه تا عمل، نوشته ماین پیتر وان دیک، می پردازد که با ترجمه غلامرضا کاظمیان و حامد رستگار در دسترس قرار گرفته است. هدف نویسنده که در زمینه تئوری های اقتصادی نوین اجرایی در شهرهای درحال توسعه تحقیق می کند، در این کتاب، طرح الگویی از تئوری های اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی برای شهرهای نوظهور است. الگوها و برنامه های نوین مدیریت شهری مطرح شده توجه به ساختار اجتماعی شهر را که برآمده از روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهروندان است گریزناپذیر کرده و سیاست تمرکززدایی به یکی از نیازهای بسیار مهم شهرهای درحال توسعه تبدیل شده است.
این کتاب نگاهی دارد به دیدگاه های تئوریک مدیران شهری در زمینه تمرکززدایی و جلب مشارکت شهروندان و اجرایی کردن این دیدگاه ها با روش ها و تکنیک های مدیریت شهری در حوزه فناوری اطلاعات و اقتصاد شهری که ریشه در مطالعات و ساختارهای اجتماعی دارد. در ادامه کتاب نیز نمونه هایی موفق و غیرموفق از تجارب مدیریت شهری در تمرکززدایی اجرایی و واگذاری مسئولیت ها و حق استفاده از منافع شهری برای سازمان های خصوصی و مردم نهاد در چند کشور، از جمله هند، اتیوپی، چین، بررسی می‫شود.
نکته توجه برانگیز، ترجمه و چاپ کتاب هایی با این ساختار است که نمی تواند به صرف موفق بودن یک تجربه، به عنوان الگویی تاییدشده برای استفاده مدیران شهری در ایران ملاک عمل قرار گیرد؛ بلکه این کتاب صرفا می تواند توجه مدیران شهری، برنامه ریزان و محققان اجتماعی را به رویکردهای جدید مدیریت شهری، با استفاده از ظرفیت موجود در ساختار اجتماعی و ارتباطات انسانی شهری، جلب می کند.

نویسنده کتاب قدرت ارتباطات؛ مانوئل کاستلز، نظریه‫پرداز برجسته علم ارتباطات است. در این کتاب قصد دارد تا به ابعاد گوناگون ارتباطات و رابطه آن با قدرت بپردازد. «ارتباطات» در این کتاب، دارای ویژگی هایی منحصربه‫فرد است که می‫تواند بر بسیاری از جنبه های زندگی اجتماعی و قدرت سیاسی، تاثیر داشته باشد و صاحبان قدرت سیاسی و اجتماعی را مجبور به استفاده از شبکه های ارتباطی و رسانه‫ای می‫کند.
کتاب برای مخاطب اهمیت خاصی قائل است و از او به عنوان عنصر انسانی «قدرتمند» و «خلاق» نام برده شده است. مخاطبان، در جریان‫های رایج ارتباطاتی امروزه، نقش بسیار فعالی را بازی می کنند و در عرصه سیاسی نیز می توانند کنش سیاست‫مداران را به چالش بکشند.
کاستلز در این کتاب سعی کرده است تا با رویکردی جامع به مباحث ارتباطی با اتکاء به مثال‫هایی کاربردی قدرت ارتباطات را برملا کند.
جامعه شبکه‫ای و قدرت از موضوعات برجسته کتاب است که به ابعاد گوناگون آن پرداخته شده است. به‫زعم کاستلز، قدرت در جامعه شبکه‫ای که متشکل از نخبگان و متخصصان این حوزه است، زمینه قدرت روزافزون علم ارتباطات در جامعه جهانی و در پدیده جهانی‫شدن را فراهم می کند.

غرب، آن‫چنان که ادوراد سعید در کتاب شرق شناسی نشان می دهد، برای هویت سازی و توسعه تمدنی خودش به پروژه «دیگرسازی» مبادرت ورزیده، از طریق مطالعات شرقی، اندیشمندان را جاده صاف کن استعمار قرار داده است.
در مقابل، برخی از اندیشمندان مسلمان، جهت مقابله با شرق شناسی و پاسخ گویی به بحران هویت در جوامع خویش، دست به مقابله زده، فرضا با طرح اسلامی‫کردن معرفت با روش شناسی اسلامی، بر روی نوعی تقابل معرفت بومی در مقابل معرفت علمی و معرفت جهانی و مقابله با فرهنگ و مدنیت غربی شده و به دام «منطق شرق شناسی» افتاده و اسیر نوعی «شرق شناسی وارونه» گشته اند.
شرق شناسی (منطق حاکم بر قدرت های غربی و بسیاری از جریانات اگوسنتریک و اروپامحور) و شرق شناسی وارونه (منطق درونی و حاکم بر بسیاری از قدرت ها و جریانات قدرت محور و تمامیت خواه) علی رغم تعارضات سیاسی و ایدئولوژیک شان، تا حدود زیادی یکی است. این مقاله در صدد است تا منطق مشترک حاکم بر «شرق شناسی» -در تفسیری که ادوارد سعید از آن ارائه می دهد- و «شرق شناسی وارونه» را نشان دهد و می کوشد تا نشان دهد که راه مقابله با بحران هویت در عالم اسلام نه‫کینه توزی نسبت به غرب یا اسلامی سازی و بومی سازی علوم بلکه از طریق مواجهه پدیدارشناسانه با تاریخ و همه سنت های تاریخ بشری به‫طور کلی و با فرهنگ و تمدن غرب به‫طور خاص و خروج از منطق شرق شناسی و شرق شناسی وارونه است. این مقاله در صدد است تا نشان دهد طرح اسلامی سازی علوم جدید حاصل نوعی شرق شناسی وارونه بوده و در مقابل برای مواجهه با روند کنونی فرهنگ و تفکر به هژمونی غرب می‫توان گام های اصیل تر دیگری برداشت.

جامعه شناسی دین یکی از حوزه های بسیار مهم و جدی در دین پژوهی تلقی می شود که به مطالعه دین از منظر جامعه شناسی می پردازد. در طول تاریخ، دین عنصر پایدار، موثر و نیرومند بوده و نقشی محوری از خود نشان داده است؛ به همین دلیل، شناخت دین جزو ضروری شناخت جوامع انسانی است. جامعه شناسی دین بخشی از پیکره بزرگ ادبیات علوم اجتماعی محسوب می شود که به بررسی رابطه بین رفتار دینی با نهادهای مختلف اجتماعی، ویژگی های اجتماعی ادیان و تحولات اجتماعی می پردازد. بی شک یکی از پایه های اصلی رشد معرفتی هر حوزه دانش، توجه به تولیدات علمی در قالب کتاب است تا چشم اندازهایی برای بررسی موضوعات و مقوله های آن رشته گشوده شود. کتاب های آموزشی منتشرشده جامعه شناسی دین، منبع ارزشمندی درباره آشنایی و تعیین قلمروی موضوعی جامعه شناسی دین بوده و علاوه برآن موجب مشروعیت و کسب هویت علمی می شوند. این مقاله سعی در معرفی پنج منبع ارزشمند علمی منتشرشده و معتبر جهانی در زمینه جامعه شناسی دین دارد.

نشست نقد و بررسی کتاب توسعه و تضاد از سلسله‫همایش های جامعه‫شناسان ایرانی و جامعه ایرانی با همکاری انجمن جامعه‫شناسی ایران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، جهاد دانشگاهی، انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی با حضور دکتر تقی آزاد ارمکی و مهندس عباس عبدی برگزار شد.