فصلنامه نقد کتاب کلام فلسفه عرفان
پیاپی 5-6 (بهار و تابستان 1394)

اگر کسی گمان می کند که نقد یک فلسفه ورود در جزئیات آراء و رد و اثبات آنهاست و من هم می بایست در آراء فارابی چون و چرا کنم و آن را با میزان طبع و رای خود یا با اقوال مشهور بسنجم و رد و ابطال و اثبات و تحکیم کنم، با من در معنی نقد اختلاف دارد. او نقد را مخالفت و موافقت و نفی و رد و اثبات می داند و من آن را این می دانم که معلوم کند آنچه نقد می شود چیست و برای چه پدید آمده است و ما با آن چه نسبت و سر و کار داریم و راهش به کدام سمت است و بالاخره چه بر سر ما می آورد و بر سرش چه می آید؟ البته آنچه گفتم تلقی من از نقد نظرهاست ولی داعیه آن را ندارم که خود این راه را رفته ام و منزل هایی از آن را پیموده ام. به این جهت ما هنوز نقد نداریم. نه اینکه مقالاتی در نقد فلسفه ها و کتاب های فلسفه نوشته نشود اما این نقدها معمولا در بهترین صورت متضمن تذکرهای صوری و جزیی است و اگر به مضمون بپردازند کارشان غالبا مخالفت و رد و نفی یا موافقت و اثبات و تحسین مطالب از موضع ایدئولوژیک است. پس نقد، حکم کردن درباره چیزها و قراردادن آن در جای معین است و این چنین حکم کردن اشراف و تصلع و ثبات عزم و رای می خواهد و صاحب آن، باید از خرد خودبنیادی بهره داشته باشد که جهان با آن ساخته و مسخر شده است و می شود.

یکی از مهم ترین مجموعه هایی که سال های اخیر و به همت انتشارات سخن منتشر شده است، مجموعه شش جلدی میراث عرفانی ایران، به خامه تحقیقی استاد ممتاز ادبیات دانشگاه تهران، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی است. سردبیر فصلنامه با مشورت برخی اساتید و پژوهشگران ادبیات عرفانی، محورهایی را در قالب چند پرسش برای جناب آقای دکتر مهدی محبتی، از اساتید ادبیات وعرفان پژوهان برجسته روزگار ما و البته از شاگردان سابق دکتر شفیعی کدکنی، پیرامون این مجموعه ارسال نمود. آنچه پیش روی شماست، حاصل گفتگوی ما با دکتر محبتی است که در قالب نشستی تخصصی در سرای اهل قلم برگزار شده است. فصلنامه به رسم ادب و پس از پیاده سازی و ویرایش گفتگو، نسخه نهایی را برای اعلام نظر، خدمت استاد شفیعی کدکنی و در محل دانشگاه تهران تقدیم کرد. ایشان ضمن استقبال از چنین نشست هایی، فرمودند که به بررسی ها در باب آثارشان – ضمن احترام و استقبال به بررسان و منتقدان – معمولا پاسخ نمی دهند. فصلنامه ضمن سپاس از دکتر محبتی بزرگوار، برای استاد شفیعی کدکنی آرزوی دوام توفیقات دارد و از ناشر محترم کتاب و همکاران سرای اهل قلم سپاسگزار است.

کتاب «پدیدار شناخت تاریخ استعلایی فلاسفه اسلامی» اثر جناب استاد منوچهر صدوقی سها در سال 1393 از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در 1045 صفحه، در دو مجلد منتشر گردید.
این کتاب حاوی پژوهش ها و تاملات نویسنده درباره چیستی فلسفه اسلامی و تاریخ آن است. مولف محقق ضمن ارائه دیدگاه خویش در زمینه های یاد شده، آراء مستشرقان و اتباع آنان را در این زمینه نقد و بررسی می کند. کتاب همچنین حاوی رسائل کوتاه و بلندی از نویسندگان قدیم و جدید و شرقی و غربی درباره مسائل مورد بحث در کتاب است که گنجینه ای ارزشمند را در این زمینه در اختیار محققان قرار می دهد. حجم قابل توجهی از کتاب را همین رسائل منقول تشکیل می دهد.
به نظر می رسد ذکر برخی مطالب بدیهی و مقبول در اثر محققانه ای در این سطح شاید لازم نباشد. از این قبیل است بازگویی برخی مباحث منطقی مورد اجماع، مانند ابتناء علم به مجهولات بر معلومات پیشین و تقسیم مجهولات به تصوری و تصدیقی و امکان اکتساب مجهولات از معلومات که در صفحات 108 و 109 آمده است. با حذف این نوع مباحث می توان قدری در حجم کتاب صرفه جویی کرد

کتاب فرهنگ نامه منطق اثر نرگس نیمروزی،از انتشارات سال 1392 در حجم 957 صفحه،واژگان تخصصی منطق قدیم و جدید را به صورت توصیفی معرفی می کند. این کتاب، به ویژه در بخش مباحث منطق جدید، دچار ایرادهای جدی ای است که در این مقاله به پاره ای از آنها به عنوان مشت نمونه خروار و در قالب چهار بخش زیر اشاره خواهیم کرد:1. گزینش های بی دلیل مدخل ها2. برداشت های نادرست فراوان از متون اصلی،(و در نتیجه، ابهام ها و پیچیده گویی های برخاسته از این برداشت های نادرست،)3. خطاهای تایپی تاثیرگذار و نیز4. عدم ارجاع به برخی منابع مورد استفاده.

می دانیم از میان شاخصه های رشتهٔ علمی، قدما بیشتر به «موضوع» و متاخران به «روش» توجه دارند. در این میان، کتاب روش شناسی علم کلام با تلفیقی از خوانش اصولی و برخی آرای تفکیکیان، عهده دار بیان اصول استنباط و دفاع از عقاید در قالبی نو است. این اثر، که در قالب سه بخش سامان یافته، می کوشد فضای جدیدی برای علاقه مندان به مباحث کلامی بگشاید؛ اما در عین بی رقیب بودن، به لحاظ مقاصد مولف محترم، از حیث محتوا و ساختار، کاستی هایی دارد. مقاله پیش رو ضمن معرفی اجمالی بخش های کتاب، عهده دار بیان کلیاتی در باب نقایص این اثر و ذکر نمونه های مهمی از بخش های اول و دوم آن است، چه بخش سوم کتاب نظم و اتقان بیشتری دارد. بدین منظور موضوعاتی همچون دلیل توجه به روش شناسی دانش کلام، تفاوت روش شناسی علم کلام با اصول آن، تعاریف گونا گون از کلام، آرای علمای شیعه در باب تحریف و حجیت کتاب بررسی شده است. نگارنده در اواخر نوشتار، بعضی از مباحث مهم و نیز برخی ایرادهای ساختاری و نگارشی کتاب مد نظر را برجسته می کند.

این نوشته ضمن اشاره به موضوعات و محورهای عمده مجموعه مقالاتی (33 مقاله) که به زندگی، آراء، آثار ابن عربی و مطالعات تطبیقی مرتبط با وی می پردازد، کوشیده تا نگاهی انتقادی به این مجموعه داشته باشد. ملاحظاتی انتقادی پیرامون عنوان این مجموعه و عدم تناسب عنوان کتاب با محتوی آن، عدم تناسب کمی مقالات تالیفی و ترجمه ای، درج چند مقاله از یک نویسنده، عدم تصریح به ملاک گزینش مقالات، فقدان مقدمه تحقیقی برای این مجموعه (که درآن به اهمیت، ضرورت، ملاک گزینش، شیوه کار و... اشاره شده باشد) بخش عمده نقد را به خود اختصاص داده است. نوشته با پیشنهادی به ناشر کتاب جهت ارتقای کیفی آثار منتشره در این حوزه، پایان می یابد

اهتمام اصلی من در این نوشتار، البته هم راستا با بررسی گام به گام کتاب «مباحث معرفت شناختی در فلسفه اسلامی»، آن خواهد بود که نشان دهم چگونه می توان «علم حضوری» را، پیش از هر چیز، به مثابه نوعی مسئله و نه به مثابه پاسخی همیشه در دسترس پیش گذاشت. این گونه، چه بسا شماری از «گسست» ها و «تقابل» هایی اغلب مفروض و دست ناخورده، دست کم، از نو به بررسی گذاشته شوند؛ «گسست» ها و «تقابل» هایی که باقی مانده سنت مدرسی فلسفه اسلامی، و نه لزوما سنت فلسفه اسلامی به مثابه مابعدالطبیعه ای حذف ناپذیر، مدام بدان ها متمسک می شود

پرفسور عبدالعزیز ساشادینا[i] استاد تمام دانشگاه ویرجینیای آمریکا است. او از شیعیان تانزانیا است که در دانشگاه علیگر هند دوره کارشناسی مطالعات اسلامی را گذراند و سپس در رشته ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد تحصیل کرد و از دانشجویان دکتر شریعتی بود. در کنار تحصیلات دانشگاهی، در مشهد، قم و نجف نزد برخی اساتید وقت دروس حوزوی را گذراند. اگرچه محل سکونت اصلی ایشان در آمریکا است اما ارتباط ایشان با کشورهای اسلامی همچون ایران، عراق، تانزانیا و... برقرار است و در فرصت هایی که فراهم می شود برای بحث های علمی حضور می یابند که فرصت مغتنمی را برای علاقه مندان به مطالعات اسلامی فراهم می آورد. روش شناسی مطالعات اسلامی در غرب، درس گفتارهایی است از ایشان که در سال 1389 در گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با حضور جمعی از فضلای حوزوی و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه عرضه شد. در این درس گفتارها، علاوه بر اصل بحثی که استاد مطرح کرده، پرسش ها و پاسخ هایی نیز در خلال بحث صورت گرفته است که موجب غنای محتوایی مطالب شده است. کتاب از شش فصل تشکیل شده که استاد ساشادینا در پنج فصل به بررسی و تبیین دوره های مختلف اسلام شناسی می پردازد و در فصل ششم روش اسلام شناسی خود را مطرح می کند. این اثر را نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با مقدمه ای از پرفسور ساشادینا و نیز مقدمه ای از مدیر محترم گروه، حجت الاسلام حبیب الله بابایی، در زمستان 1393 منتشر کرد.[ii] نوشتار حاضر در دو بخش تنظیم شده است: در بخش نخست تلاش شده است ضمن حفظ امانتداری، خلاصه ای از فصول کتاب عرضه شود. در بخش دوم به بررسی و نقد ضعف های این اثر پرداخته می شود.
[i]. در برخی از متون، نام استاد به صورت ساچادینا نیز به نگارش در می آید.
[ii]. سری دوم درس گفتارهای پرفسور ساشادینا با عنوان روش شناسی مطالعات اسلامی در غرب، پس از یازده سپتامبر، در شهریورماه 1394 در گروه مطالعات تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد که به صورت کتاب در اختیار علاقه مندان قرار خواهد گرفت.

صوفیان و بوداییان عنوان اثری است در حوزه مطالعات ادیان و عرفان. مطالعه تطبیقی تصوف اسلامی و رهبانیت بودایی و برشمردن وجوه مشترک میان این دو فرهنگ رهبانی، مهم ترین هدف این اثر پژوهشی است. کتاب صوفیان و بوداییان؛ سیری در تصوف اسلامی و رهبانیت بودایی به قلم دکتر محمدرضا عدلی و به همت انتشارات هرمس در 407 صفحه منتشر شده است. این اثرکه در اصل، رساله دکتری جناب عدلی است این اقبال را داشته که در دومین دوره جایزه دکتر فتح الله مجتبوی به عنوان بهترین رساله دکتری در حوزه ادیان و عرفان برگزیده و تجلیل شود.

این مقاله ضمن مروری تحلیلی بر فصول پنج گانه کتاب خدای سلفیه، به مباحثی چون مفهوم شناسی، پیشینه اندیشه های سلفی در جهان اسلام، تحلیل و نقادی روش شناختی، معرفت شناختی، هستی شناختی و معناشناختی آرای سلفیه در باب توحید، و تامل در آرای سلفیه در باب صفات خدا می پردازد. بخش پایانی نیز نقد مفهومی، روش شناختی و محتوایی کتاب است

این مقاله ضمن اشاره به پیشینه سهروردی پژوهی در ایران و ضرورت توجه بیشتر به واکاوی ابعاد پنهان شخصیت و میراث فکری شهاب الدین سهروردی، ضمن اشاره به نقاط قوت این مجموعه مقالات (سهروردی پژوهی) در محورهایی همچون توجه به آخرین نوشته های ناظر به اصول فلسفه اشراق، جامعیت و تنوع موضوعی، توجه به فلسفه مقایسه ای، دقت در انتخاب مقالات و ویرایش محتوایی و صوری مجموعه و... به بررسی این اثر پرداخته است. در پایان هم نکاتی اصلاحی- پیشنهادی به منظور ارتقای اثر مطرح شده است.

پژوهش در اندیشه های شیخ الرئیس بو علی سینا، از مهمترین دغدغه های علمی و فلسفی محققان هم در مغرب زمین و هم در کشور ما می باشد. جستار حاضر بر آن است تا به نقد و بررسی یکی از مجموعه های پژوهشی منتشر شده در خصوص اندیشه های ابن سینا بپردازد که دربردارنده ی گزیده ای از مقالات همایشی بین المللی در سال 1383 در همدان می باشد. از آنجا که مقالات منتشر شده در این مجموعه، از موضوعات عینی و تجربی تا موضوعاتی انتزاعی و عقلی در اندیشه ی ابن سینا، را دربرمی گیرد، نمی توان همه ی آنها را از یک زاویه و با یک روش انتقادی مورد تحلیل و بررسی قرار داد. از این رو، در این جستار، در کنار نقد صوری و ساختاری این مجموعه، به تحلیل محتوایی برخی مقالات فلسفی خواهیم پرداخت. نقد محتوایی همه ی مقالات این مجموعه، مجالی وسیع تر و صاحب نظرانی در دیگر حوزه های پژوهشی مرتبط با آثار و تفکرات ابن سینا را می طلبد.

می دانیم بنا بر نصوص مسلم دینی و دلایل مبرهن عقلی، زوج مفاهیم تولا و تبرا در سه مقام اعتقاد، عمل و گفتار مومنان، متمم یکدیگر محسوب می شوند و کارکرد آن دو، به ویژه تبرا، در مباحث امامت و خلافت، حساسیت ویژه ای دارد. از این میان، تبرای قولی، که در آیات و روایات به صورت لعن بر کفار، منافقان و... تبلور یافته، واجد احکام خاصی به لحاظ شرایط زمانی و مکانی است؛ اما برخی متاخران به بهانهٔ تقریب مذاهب اسلامی، همواره با گفتار و قلم خود، در طریق هدم این سنت الهی یا کم رنگ کردن آن در میان شیعیان در تلاش اند. از جملهٔ این فعالیت ها، تالیف برخی کتب و مقالات فاقد اسلوب تحقیق و مبتنی بر پیش فرض های نادرست است. بنا بر تتبع نگارنده، گام آخر در این طریق نامرضی، نشر کتابی با عنوان انتحاری لعن های نامقدس با رویکرد روزنامه ای و پیش فرض های فاسد بوده است. نوشتار پیش رو از دو منظر به نقد این کتاب همت می گمارد: یکی از حیث ایرادهای روشی مولف و دودیگر، به لحاظ ابتنای مطالب کتاب بر پیش فرض های نادرست. طبق آنچه خواهد آمد، مهم ترین معضلات این اثر عبارت است از: انتخاب گزینشی مطالب، به ویژه آیات و روایات، نداشتن شفافیت در بیان متعلقات برائت، بی توجهی به اختلافات اعتقادی مذاهب و پیشینهٔ تاریخی آنان، یکسان انگاری «لعن» با توهین و دشنام و بی توجهی به نظرات سلف صالح شیعه در مبحث تبرا.

مقاله نقد و بررسی کتاب تاریخ تصوف (1) به بررسی محتوای این کتاب می پردازد. این کتاب برای دانشجویان رشته ادیان و عرفان و رشته های مرتبط با تصوف و عرفان تالیف شده است و در بردارنده اطلاعات مفید و موسعی است. اما این که کتاب تا چه حد توانسته نیازهای مخاطبان را برآورده نماید! موضوع بررسی این مقاله است. این اثر از دو زاویه محتوایی و شکلی مورد بررسی واقع شده است. به لحاظ محتوایی، خروج موضوعی از مباحث و تطویل بیش از حد در نگارش پاره ای مطالب فاقد اهمیت و عدم رعایت نگرش تاریخی و پرداختن به مباحث کلامی و اهتمام به رویکرد فلسفی در نگارش کتاب تاریخ تصوف از نکات قابل انتقاد آن است. از منظر شکلی پاره ای ایرادهای نگارشی در آن مشاهده می شود.

در این نوشتار مترجمان کتاب تاریخ فلسفه تحلیلی: از بولتسانو تا ویتگنشتاین، در ابتدا گزارشی مختصر از ورود و تطور فلسفه تحلیلی در ایران، از زمان ترجمه رساله منطقی- فلسفی ویتگنشتاین تا توجه تقریبا انحصاری به فلسفه های مضاف، بیان کرده اند. سپس به ذکر مهم ترین مراکز ترویج فلسفه تحلیلی در ایران معاصر پرداخته اند. در قسمت بعد مشکلات و موانع موجود بر سر راه گسترش فلسفه تحلیلی - که مهم ترین آن ها عبارت است از غلبه تقریبا تام فلسفه قاره ای، و همچنین دشواری های ترجمه آثار تحلیلی، به اختصار بیان شده است. نهایتا، ویژگی های کتاب مذکور و قوت ها و ضعف های آن از نظر گذرانده شده است. مهم ترین نقطه قوت این کتاب جامعیت نسبی آن و احاطه کامل مولف بر مسائل فلسفه تحلیلی و همچنین استفاده از رویکرد تحلیلی برای گزارش فلسفه تحلیلی است. در مقابل، نقص اصلی کتاب مذکور عبارت است از التفات اندک به برخی جریان های فلسفه تحلیلی، نظیر مکتب آکسفورد.

هایدگر از جمله فیلسوفانی است که در زمانه ما محل توجه بسیاری افراد، اعم از فلاسفه و جامعه شناسان و ادیبان و سیاست مداران قرار گرفت، و این توجه در کشور ما، به دلایل مختلفی که مجال برشمردن آن ها نیست، دوچندان بوده است. همین امر وجود کتاب هایی را ایجاب می کند که با نثری ساده و روان به معرفی هایدگر برای اشخاص مختلفی بپردازند که لزوما مطالعات فلسفی ندارند. کتاب مارتین هایدگر،ترجمه مجید مددی از این نوع کتاب ها است. عنوان اصلی این کتاب هایدگر در نود دقیقه[i]است که در مجموعه کتاب های آشنایی با فیلسوفان، تالیف پل استراترن می گنجد و پیش از انتشار ترجمه جناب مددی، نشر مرکز آن را تحت عنوان آشنایی با هایدگر و با ترجمه پویا امینی به چاپ رسانده بود.این نوشتار به بررسی و نقد این کتاب با تاکید بر نقد ترجمه آن می پردازد.
[i].Heidegger in 90 Minutes.

سیری در متافیزیک ترجمه کتابی درسی است درباره متافیزیک تحلیلی معاصر. بعد از معرفی مختصر و ذکر نقاط قوت کتاب و جهات مثبت ترجمه آن، چند ضعف این کتاب در ترجمه برجسته می شود، از جمله این که یک فصل کتاب بدون توضیحی حذف شده است و کتاب به عنوان «پژوهش تازه ای درباره مهم ترین مسائل در تاریخ اندیشه فلسفی انسان» معرفی می شود،حال آن که صرفا کتابی درسی است. افزون بر این ها، مواردی از نبود یک دستی در معادل ها، معادل های نامناسب، ترجمه های نادرست و بی توجهی به ادبیات مربوطه ذکر می شود. در این میان، برخی ایرادها به تنهایی اعتبار و کیفیت کتاب را به چالش می کشد و برخی دیگر به صورت اجزایی برای استدلالی انباشتی. در پایان، به نظر می رسد بخش زیادی از مسئولیت کتاب به عهده ناشر است.

دانش نامه فلسفه استنفورد،[i] چنان که از عنوان آن پیدا است، منبعی دانش نامه ای به زبان انگلیسی است که در فضای مجازی اینترنت به صورت رایگان در اختیار علاقه مندان به فلسفه و نیز طیف وسیعی از موضوعات عام دیگر قرار گرفته است. طرح راه اندازی این دانش نامه اینترنتی نخستین بار در سال 1995 مطرح شدو ادواردان. زالتا[ii]از دانشگاه استنفورد سرپرستی آن را بر عهده گرفت. در ایران اما طرح گزینش و ترجمه شماری از مدخل های مهم دانش نامه فلسفه استنفورد را دکتر مسعود علیا در تابستان 1392 به انتشارات ققنوس پیشنهاد کرد. این مقاله نگاهی تحلیلی به این دانشنامه و اهمیت ترجمه آن به زبان فارسی دارد.

در این نوشته ابتدا کتاب درس گفتارهای فلسفه دین هگل که محصول چهار دوره تدریس وی در دانشگاه های آلمان است معرفی شده و پس از آن ترجمه انگلیسی و فارسی این اثر مورد کنکاش قرار گرفته و تلاش می شود وجوه بارز و کاستی های آن ها دیده و مطابقت این ترجمه ها با متن های اصلی ادعا شده، بررسی شود. در نهایت به منظور هگل از فلسفه دین و جایگاه این مباحث در آثار هگل و نسبت دین و فلسفه (یا عناصر اصلی دین و فلسفه یعنی تثلیث و دیالکتیک) در منظر او پرداخته می شود.

شاید کنار هم گذاشتن این دو فعالیت بشری، کمی عجیب به نظر برسد؛ فلسفه انتزاعی ترین و نظری ترین فعالیت ذهنی انسان است، حال آن که صخره نوردی و کوه نوردی عینی ترین و شاید زمخت ترین فعالیت فیزیکی انسانی قلمداد شوند. به نظر می رسد فلاسفه در برج عاج تاملات نظری خود پناه گرفته و در حالی که مانند تالس، از چاله پیش پای خود خبر ندارند، سر در کار آسمان ها کرده اند. و از آن غریب تر، سقراط با افتخار این در چاله افتادن را نشان فیلسوفی می داند (افلاطون، 1367: 3/1410). برعکس، کوه نوردان و سنگ نوردان ماجراجویانی هستند که از خزیدن به کنجی و گوشه نشینی بیزارند و در پی فتح قله های بزرگ و بالارفتن از دیواره های صاف و عمودی و گاه با شیب منفی هستند و از چنگ زدن و گلاویزشدن با صخره ها لذت می برند، هرچند این کارها مرگ آنان را در پی داشته باشد. کافی است آمار تلفات صخره نوردان را، به هنگام صعود و فرود، و آمار تلفات فلاسفه را، البته به هنگام فلسفه ورزی، مقایسه کنیم، تا متوجه تفاوت عمیق میان این دو فعالیت شویم. خطاهای فلاسفه معمولا مرگ آنان را در پی ندارد، حال آن که خطایی کوچک هنگام صعود از دیواره ای می تواند نتایج مرگ بار در پی داشته باشد. حال بگذریم از این که فلاسفه ای مانند آلوین پلانتینگا، آرنی نایس، فیلسوف نروژی، و هانس کونگ کوه نوردان حرفه ای هستند، به نظر می رسد این دو فعالیت از هم فاصله زیادی دارند.با این حال، کتاب صخره نوردی: فلسفه برای همه، چشم انداز دیگری بر ما می گشاید. در این کتاب نوزده تن، که عمدتا از استادان شاخه های گوناگون فلسفه، از فلسفه سیاسی گرفته تا معرفت شناسی هستند و همگی آنان سنگ نوردان حرفه ای هم هستند و گاه در دل کوهستان و در هنگامه صعود نیز بحث فلسفی را فراموش نمی کنند، گرد هم آمده اند تا ابعاد فلسفی سنگ نوردی و کوه نوردی را بازگویند.

از دهه های پایانی قرن هجدهم تا به امروز، مواجهه میان تمدن تضعیف شده اسلامی و تمدن قدرتمند و توسعه طلب غرب پیامدهای گسترده ای داشته است. این دو «اکوسیستم» پهناور به طرق بسیار متفاوتی از خود واکنش نشان داده اند و در پاسخ به تاثیر این مواجهه تغییرات متعددی را متحمل شده اند. یکی از نتایج آن برای جوامع مسلمان تحقق گسترش دردناک گسستی معرفتی بود که از دوران طلایی اسلام بین دو بلوک آغاز شده بود. در آن دوره این غرب بود که به عنوان بخش عقب مانده تلقی می شد، در حالی که در دوران مدرن این جامعه اسلامی است که در راهی تکان دهنده، نمونه تصوری از موجودی «در تعطیلات تاریخ» شده است.[i][i]. عبارت داریوش شایگان: اسکیزوفرنی فرهنگی: جوامع اسلامی در مواجهه با غرب(Syracuse University Press، 1997: 12).

نشست نقد و بررسی کتاب آفاق حکمت در سپهر سنت: گفت وگوی حامد زارع با سید حسین نصر با حضور منتقدان و مولف کتاب در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب، سه شنبه19 خردادماه 1394 برگزار شد. در این نشست، آقایان دکترغلام رضا اعوانی، حامد زارع، دکترمهدی فدایی مهربانی و دکترمالک شجاعی جشوقانی به بررسی و نقد این کتاب پرداختند.

نشست بررسی و نقد کتاب سهروردی، افکار و آثار او: تاملی در منابع فلسفه اشراق با حضور دکتر کریم مجتهدی مولف اثر، دکتر نجف قلی حبیبی، دکترغلامعلی حداد عادل، دکتر حسن سیدعرب، دکترسیماسادات نوربخش و دکترمالک شجاعی جشوقانی، یکشنبه سوم اسفندماه 1393 در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.