فصلنامه خانواده و پژوهش
سال یازدهم شماره 3 (پاییز 1393)

مقاله حاضر با هدف واکاوی فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات با تمرکز بر رایانه خانگی از سوی دانش آموزان انجام گرفته است. با این هدف به دنبال کشف و هویدا نمودن الگوها، شیوه ها، کنشها و تعاملاتی هستیم که در حول رایانه خانگی در یک خانواده ایرانی نمونه رخ می دهد. در این میان چرایی و خاستگاه ورود رایانه به خانه، چگونگی استفاده توسط اعضای خانواده و ادراک دانش آموزان از بهره مندی ها و آورده های رایانه برای آنان مورد نظر ویژه بود. روش پژوهش از نوع مطالعه پدیدارشناسی که در آن شناخت پدیده مدنظر و شفاف سازی ابعاد آن پدیده بطور مستقل و در ارتباط با پدیده های مربوط، هدف است. روش نمونه گیری، هدفمند از نوع «حداکثر تنوع» است که به مطالعه یازده دانش آموز از هشت خانواده می پردازد و رویکرد حداکثر تنوع به پژوهشگران کمک کرد تا احتمال تعمیم پذیری نظری را افزایش دهند. گردآوری اطلاعات با بهره گیری از ابزارهایی همچون پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته و باز انجام گرفته و یافته ها نیز با روش های تحلیل داده های کیفی - از جمله سیر مراحل کدگذاری تا رسیدن به مضمونها، تحلیل شده اند. مهم ترین یافته های پژوهش عبارت اند از: 1. خاستگاه ورود رایانه به خانه، یادگیری های درسی نیست گرچه وجود دانش آموزان عامل خریداری رایانه بوده و پیش از آن احتمال و گرایش به داشتن رایانه پایین تر بوده است.2. فعالیتهای عمده رایانه ای دانش آموزان در خانه جنبه بازی و سرگرمی و ارتباطی دارد تا بهره مندی های مستقیم درسی 3. همین فعالیتهای «غیر درسی» از منظر و ادراک دانش آموزان – و برخی خانواده ها- دلالتهای درسی و آموزشی برای دانش آموزان داشته است گرچه نمی توان بر اساس داده های این پژوهش ارتباطی از نوع همبستگی یا سببیت را مدعی شد.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی رابطه طرحواره های ناکارآمد اولیه با عزت نفس در دانش آموزان مقطع دبیرستان شهر دامغان بود که به روش توصیفی - همبستگی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، شامل همه نوجوانان (دختر و پسر) 14 تا 18 سال شهر دامغان بوده که در سال تحصیلی94-93 در مقطع متوسطه دوره دوم (دبیرستان) مشغول به تحصیل بوده اند که 150 نفرآنان(75 نفر دختر و 75 نفر پسر) به روش تصادفی خوشه ایانتخاب و به عنوان نمونه در این پژوهش شرکت کردند.برای گردآوری داده ها از فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره های ناکارآمد اولیه یانگ و پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت – نوجوانان و جوانان استفاده شده است.داده های گردآوری شده با بهره گیری از شاخصهای گرایش مرکزی، شاخصهای پراکندگی، شاخصهای توزیع و آزمونهای همبستگی اسپیرمن و رگرسیون چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.یافته های پژوهش نشان می دهند که طرحواره های ناکارآمد اولیه با عزت نفس رابطه ای منفی دارند. به این ترتیب نتیجه گرفته می شود که وجود طرحواره های ناکارآمد اولیه در نوجوانان (دختر وپسر) سبب کاهش عزت نفس در آنان می شود.

هدف از این پژوهش تعیین نیازهای آموزشی والدین دانش آموزان دوره متوسطه دوم در کلاسهای آموزش خانواده بوده است. حجم نمونه طبق جدول مورگان 420 نفر بود که به روش نمونه گیری طبقه ای تعیین شد. برای گرد آوری داده ها از پرسشنامه 50 سوالی 5 گزینه ای در 5 خرده مقیاس مشکلات رفتاری، مسائل تربیتی و روان شناسی، مشاوره و راهنمایی تحصیلی و شغلی، تربیت جنسی و ازدواج و مسائل بهداشتی و تغذیه ای استفاده شده است. این پژوهش غیرآزمایشی از نوع پیمایشی بوده که برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی (آزمون نسبت و آزمون کلمرگروف اسمیرنوف) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داده است که میان نیازهای آموزشی والدین تفاوت معنادار وجود دارد. نیازهای اعلام شده به ترتیب رتبه و اولویت مسائل تربیتی و روان شناسی (بالاترین رتبه)، مسائل مربوط به مشکلات رفتاری، مسائل تحصیلی و شغلی، مسائل مربوط به تربیت جنسی و ازدواج و مسائل مرتبط با بهداشت جسمی و تغذیه ای فرزندان (پایین ترین رتبه) هستند. این ترتیب اولویت آموزشی حاکی از نیازهای آموزشی منحصر به فرد والدین در مناطق آموزشی مختلف است چرا که مرتبه نیازهای فوق در بعضی موارد با نتایج دیگر مطالعات همخوانی داشته و در بسیاری موارد نیز با نیازهای آموزشی والدین دیگر مناطق آموزشی متفاوت است. چنانکه در پژوهشهای مختلف از جمله دلایل اساسی عدم استقبال والدین از کلاسهای آموزش خانواده، منطبق نبودن مطالب ارائه شده در کلاسها با نیازهای واقعی آموزشی آنها، عنوان شده است پیشنهاد می گردد محتوای آموزشی این کلاسها بر اساس نیازهای زمان حال و واقعی والدین که مبتنی بر نیازسنجی آموزشی از آنها به دست می آید، اولویت بندی و تنظیم گردد تا در حل مشکلات ایشان راهگشا باشد. چرا که رفع این مشکلات به نوعی تسهیل کننده فرآیند تربیتی دانش آموزان و در نهایت توسعه و رشد جامعه خواهد بود.

هدف این پژوهش بررسی نقش فعالیتهای مراکز راهنمایی و مشاوره خانواده در کاهش مشکلات دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی مدارس شهر تهران بوده است. روش تحقیق، غیرآزمایشی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری آن دانش آموزان مراجعه کننده به مراکز و نیز والدین آنان درسال تحصیلی 92-91 بوده اند که ازمیان آنها 401 دانش آموز و والدین آنان به روش تصادفی ساده انتخاب شده اند. برای گردآوری اطلاعات از فرم مشاوره حضوری دانش آموزان و پرسشنامه والدین استفاده شده است. برای تعیین پایایی پرسشنامه والدین و فرم مشاوره حضوری دانش آموز از روش آلفای کرانباخ استفاده شده است. برای تعیین روایی ابزارهای پژوهشی یادشده از روش روایی محتوایی بهره گیری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی(جداول فراوانی،درصدومیانگین) وآمار استنباطی (آزمون دوجمله ای، آزمون آنالیزواریانس یک سویه،آزمون تعقیبی توکی و آزمون خی دو)استفاده شده است. یافته های این پژوهش عبارت انداز:بیشترین مشکلات دانش آموزان مراجعه کننده به مراکز از دیدگاه والدین مشکلات عاطفی و روانی و از نگاه خوددانش آموزان مشکلات تحصیلی و یادگیری بوده است. میان نوع مشکلات دانش آموزان دختر با نوع مشکلات دانش آموزان پسر از دیدگاه والدین تفاوت معنادار وجود ندارد (838/0 = sig). تنوع و نقش فعالیتهایی که مراکز راهنمایی و مشاوران برای کاهش مشکلات دانش آموزان انجام داده اند موثربوده و کیفیت فعالیتهای انجام شده این مراکز و مشاوران در کاهش مشکلات دانش آموزان تاثیرداشته است. این تاثیر با اطمینان 95 درصد معنادار و قابل قبول است.

این پژوهش با هدف بررسی میزان برخورداری والدین از مهارتهای زندگی و ارتباط آن با کارکرد خانواده و عملکرد تحصیلی فرزندان آنها انجام شده است.نمونه پژوهش شامل 120 دانش آموز دختر دوره راهنمایی و والدین آنها (120پدر و 120مادر)بوده است که با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایچند مرحله ای انتخاب شده اند.جهت گردآوری داده ها از پرسشنامه مهارتهای زندگی، کارکرد خانواده(FAD) و میانگین نمره های درسی دانش آموزان در نیمسال اول سال تحصیلی 91-90استفاده شده است. تحلیل داده ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چند متغیره، و آزمونtانجام گرفته است. نتایج نشان می دهد که میان میزان برخورداری والدین از مهارتهای زندگی،کارکرد خانواده و خرده مقیاسهای آن(توانایی حل مسئله، ارتباط، نقشها، کنش عاطفی، آمیختگی عاطفی و کنترل رفتار) همبستگی معنادار وجود دارد(05/0p<). نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان می دهد که مهارتهای زندگی والدین پیش بینیکننده کارکرد خانواده است. از دیگر یافته های پژوهش این بوده است که به لحاظ آماری میان میانگین نمرات درسی فرزندان و نمره مهارتهای زندگی پدرانهمبستگی وجود دارد، اما میان میانگین نمرات درسی فرزندان و نمره مهارتهای زندگی مادران همبستگی وجود ندارد.با توجه به نتایج پژوهش ضروری است که برای حفظ سلامت جامعه و بهبود کارکرد خانواده، زمینه را برای بهره مند کردن والدین از مهارتهای زندگی فراهم کرد و آموزش مهارتهای زندگی را به صورت جدی تر و سازمان یافته تر در همه موسسات و سازمانها به اجرا درآورد.

بسیاری از روانشناسان معتقدند که نوجوانی دگرگونی جسمانی، روانی، شناختی و نیز تغییر در الزامات اجتماعی است. از گذشته این دوران هم از نظر نوجوانان و هم از نظر والدین آنها دورانی به مراتب دشوارتر از زمان کودکی قلمداد شده است. خشم یکی از عواطف متداول در نوجوانان است که بر اثر برخورد آنان به مانعی در رسیدن به هدفشان بروز می کند و به پرخاشگری که واکنشی عمومی به ناکامی امیال است، منجر می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی مداخله مبتنی بر دلبستگی بر کاهش رفتار پرخاشگرانه و قانون شکنی در دختران نوجوان انجام شده است. این پژوهش از نوع شبه آزمایشی و با گروه آزمایش و کنترل است. جامعه آماری در این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر تهران در سال تحصیلی 93-92 است. نمونه این تحقیق شامل 42 نفر از دختران دبیرستانی دارای نمره پرخاشگری بالا و مادران آنها بودند که براساس نمونه گیری خوشه ایو به صورت تصادفی در گروه آزمایش و کنترل قرار داده شدند. به منظور سنجش پرخاشگری از پرسشنامه آخنباخ (CBCL) و برای سنجش میزان دلبستگی به مادر از پرسشنامه دلبستگی به والدین و همسالان (IPPA) استفاده شده است. مداخلات مبتنی بر دلبستگی شامل 8 جلسه بود که روی مادران گروه آزمایش انجام شد. به منظور بررسی داده ها، روش آماری تحلیل واریانس چند متغیره به کار برده شد. نتایج حاکی از این بود که درمان مبتنی بر دلبستگی موجب کاهش رفتار پرخاشگرانه و قانون شکنی در گروه آزمایش می شود.