فهرست مطالب

مطالعات اقتصاد اسلامی - سال هشتم شماره 1 (پیاپی 15، پاییز و زمستان 1394)

نشریه مطالعات اقتصاد اسلامی
سال هشتم شماره 1 (پیاپی 15، پاییز و زمستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/11/29
  • تعداد عناوین: 6
|
  • محمدزمان رستمی*، محمدهادی رستمی صفحات 7-26
    مالیات اسلامی، کاراترین نظام مالیاتی است و نمی توان نظامی دیگر را جایگزین آن نمود.مالیات های اسلامی، مالیاتی دولتیهستند و دریافت آن ها بر دولت اسلامی واجب است. مالیات اسلامی به خزانهملیوارد می شود و صرف هزینه های جاری دولت می گردد. بسیاری از فقها، حکومتی بودن زکات را تایید کرده اند. دو گانگی در نظام مالیاتی، موجب بالا رفتن بار مالیاتی و افزایش فرار مالیاتی می شود.
    نرخ ها و نصاب های مالیات اسلامی، تاسیسی، قابل بسط به همه تولیدات و درآمدها و بر حسب شرایط، قابل تعدیل است. مالیات اسلامی، مالیات مستقیم است. این نظام، مبتنی بر آبادانی و مشوق آن است. این نظام، آثار بسیاری مانند کاهش فرار مالیاتی، افزایش کارایی، افزایش رفاه کل، کاهش مصارف و فعالیت های غیر مولد و ایجاد تعادل به همراه دارد. یکپارچه سازی نظام مالیاتی بر اساس اصول و مبانی نظام اسلامی، یک ضرورت بزرگ است و می تواند به یک انقلاب موثر در نظام اقتصادی کشور بینجامد.
    کلیدواژگان: مالیات اسلامی، خمس، زکات، کارایی، دولت
  • سیدعباس موسویان، کامران ندری، حسین میسمی* صفحات 27-56
    این تحقیق تلاش می کند تا پس از مرور مبانی فقه امامیه در موضوع بیع دین، امکان سنجی تبدیل بدهی های دولت و بانک ها به بانک مرکزی به اوراق بهادار را بررسی نموده و ضوابط اساسی که لازم است در طراحی و استفاده از اوراق بیع دین جهت سیاست گذاری پولی مورد توجه واقع شود را برجسته نماید. یافته های این تحقیق که به روش تحلیل محتوا و اجتهاد فقهی به دست آمده اند، نشان می دهد که بدهی های دولت و بانک های دولتی (مانند بانک مسکن) به بانک مرکزی به دلیل وجود اتحاد مالکیت بین آن ها، غیرحقیقی بوده و نمی توان بر روی آن اوراق منتشر نمود؛ اما انتشار اوراق بر روی بدهی های بانک های خصوصی به بانک مرکزی (چه به صورت اضافه برداشت باشد و چه به صورت خط اعتباری) امکان پذیر بوده و بازار اولیه و ثانویه آن هر دو صحیح است. بر اساس یافته های این تحقیق می توان مدعی بود که اوراق بیع دین به دلیل سادگی، کم هزینه بودن و عدم نیاز به نقل و انتقال دارایی فیزیکی، ابزاری بسیار مناسب جهت سیاست گذاری پولی بر روی بدهی های بانک های خصوصی به بانک مرکزی است؛ اما به دلیل محدودیت هایی که دارد، مستقیما در مورد بدهی های دولت و بانک های دولتی به بانک مرکزی کارکرد ندارد؛ البته می توان برای حل این مشکل راه کارهایی ارائه نمود. توسعه بازار صکوک بیع دین بانک مرکزی (در کنار سایر اوراق با کیفیت دولتی مانند اسناد خزانه اسلامی) می تواند به تقویت و تعمیق بازار بدهی اسلامی در کشور کمک شایانی نماید.
    کلیدواژگان: بیع دین، بانک مرکزی، سیاست گذاری پولی، بانکداری اسلامی، دولت
  • امیر خادم علیزاده، محمدحسین پورکاظمی، محسن کشاورز* صفحات 57-90
    علم اقتصاد علیرغم اینکه در میان شاخه های علوم اجتماعی، بیش از سایر رشته ها از ابزارهای ریاضی برای تبیین و پیش بینی استفاده نموده اما در این زمینه با مزایا و محدودیت های قابل توجهی نیز روبه رو بوده است. در این تحقیق ضمن بررسی سیر تاریخی و مبانی نظری کاربرد ریاضیات در اقتصاد متعارف، به مزایا و محدودیت های روش ریاضی در پژوهش های اقتصادی پرداخته شده است. در ادامه نیز علاوه بر معرفی مبانی نظری کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی به مزایا و محدودیت های به کارگیری آن در این دانش اشاراتی شده است. در انتها نیز تلاش شده تا با ارائه الگویی بهینه از کاربرد ریاضیات در اقتصاد اسلامی، مسیر درست تعامل این دو حوزه از دانش تبیین گردد.
    یافته های تحقیق نشان می دهد که اقتصاد اسلامی در صورت رعایت اصول مشخصی همچون عدم افراط در به کارگیری روش ریاضی، هدف قرار ندادن صورت گرایی، استفاده از شاخه های نوین ریاضی و استفاده از سایر روش های مطالعه علمی در کنار روش ریاضی، می تواند به الگویی کارآمد از پژوهش مبتنی بر ریاضیات دست یابد.
    کلیدواژگان: روش شناسی اقتصاد، اقتصاد ریاضی، اقتصاد اسلامی، اقتصاد محض
  • سید عدنان لاجوردی، ابوالقاسم توحیدی نیا، محسن رضایی صدرآبادی* صفحات 91-120
    پس از شوک اول نفتی و مشاهده تجربه های خاص در کشورهای نفتی، مانند بیماری هلندی توجه اقتصاددانان به منابع نفت و گاز افزایش چشمگیری یافت. مشاهده آثار منفی بهره برداری از منابع نفت و گاز موجب بروز تحولات و اتخاذ سیاست هایی در کشورهای صادرکننده نفت شد. یکی از این تحولات در نیم قرن گذشته تاسیس صندوق های ثروت ملی در بیشتر کشورهای نفتی بود. یکی از دلایل مهم در تشکیل این صندوق ها، استفاده بهینه از منابع نفت و گاز در راستای توسعه اقتصادی و برقراری عدالت توزیعی و بین نسلی در کشورها بوده است. در ایران هم نهادی شبیه صندوق های ثروت ملی، با نام «صندوق توسعه ملی» در سال 1389 تاسیس شد.
    در این اثنا، با توجه به این که مفهوم توسعه اقتصادی ارتباط تنگاتنگی با مفهوم عدالت دارد، لذا یکی از مسائل مهمی که صندوق توسعه ملی با آن مواجه است، مسئله عدالت است. سوال مهم این است که نقش صندوق توسعه ملی در تحقق عدالت اقتصادی چیست؟ لذا هدف از تحقیق پیش رو ارائه پاسخ مناسب به سوال مذکور است. در این راستا ابتدا با استفاده از روش کتابخانه ای و مراجعه به متون و آثار دانشمندان مسلمان، معیارهای تحقق عدالت اقتصادی در نظام اقتصادی اسلام جمع بندی شده و سپس با توجه به معیارهای مفروض، ساختار حقوقی- اقتصادی (اساسنامه) صندوق تحلیل و ارزیابی شده است. نتایج بررسی نشان می دهد که ساختار حقوقی- اقتصادی صندوق توسعه ملی، با معیارهای تحقق عدالت همخوانی ندارد و به منظور رفع تعارض ساختار جدید که مبتنی بر تاسیس «مرکز علمی-پژوهشی صندوق» می باشد، پیشنهاد شده است.
    کلیدواژگان: عدالت درون نسلی، عدالت بین نسلی، معیارهای عدالت اقتصادی، صندوق ثروت ملی
  • حسین عیوضلو، مجید کریمی* صفحات 121-146
    بانکداری بدون ربا گام نخست از بانکداری اسلامی است و نیاز است تا برای تحقق کامل نظام بانکی اسلامی به مولفه هایی همچون عدالت نیز توجه گردد. بانک توسعه صادرات نهادی است که هدف کلان آن، توسعه صادرات غیرنفتی است؛ با توجه به اهمیتی که این بانک در کل اقتصاد دارد بر آن شدیم تا ارزیابی خود از شاخص های عدالت اقتصادی این نهاد را داشته باشیم و یکی از شاخص ها را تبیین و معرفی نماییم. در بررسی عدالت اقتصادی توجه به حق مال و حق بایسته آن ضروری است، بر این اساس قابلیت و پتانسیل هر منطقه در توجه به عدالت اقتصادی اهمیت دارد و این حق باید ایفا گردد. لذا شناسایی مزیت های صادراتی مناطق و سیاست گذاری بانک برای حمایت از آن یکی از مواردی است که باید موردتوجه بانک توسعه صادرات قرار گیرد و قوام مناطق را حفظ کند و آن را شکوفا کند. به عنوان نمونه استان اصفهان را موردبررسی قرار دادیم و با مصاحبه تلفنی و پرسشنامه از فعالان صادراتی استان و مشتریان بانک ارزیابی خود از این شاخص را انجام دادیم. بر اساس تجربه و دانش فعالان بازار و مشتریان بانک در حوزه صادرات غیرنفتی به تحلیل داده ها با استفاده از معادلات ساختاری پرداختیم و میزان تاثیر هرکدام از بخش های اقتصادی در ارتباط با قابلیت های استان مشخص گردید و در نهایت چالش های بانک را نشان دادیم. با توجه به معیار معرفی شده در تحقیق به ترتیب بخش صنعت و معدن، شیمیایی و پتروشیمی، خدمات و سپس کشاورزی شایسته توجه بانک توسعه صادرات در تسهیلات دهی می باشند و اولویت زیربخش های این بخش های اقتصادی نیز در این تحقیق مشخص گردیده اند و بر اساس ضرایب از بزرگ به کوچک میزان تاثیرگذاری در شاخص بیان شده است تا بتوان بر اساس معیار معرفی شده در تحقیق، عدالت و کارایی را امتیازدهی کنیم.
    کلیدواژگان: عدالت، کارایی، بانک توسعه صادرات ایران، مزیت صادراتی
  • سیدمهدی زریباف، علی اکبر ناسخیان، علی سعیدی* صفحات 147-178
    یکی از حوزه های بسیار اساسی و مبنایی در هر علمی، حوزه روش شناسی آن است به گونه ای که می توان ادعا کرد قوام هر علم به روش شناسی آن است. البته روش شناسی را نمی توان کاملا و دقیقا از معرفت شناسی علم جدا کرد و این دو تکمیل کننده یکدیگر هستند. متاسفانه آنچه در اقتصاد اسلامی آن طور که باید و شاید، مطمح نظر دانشمندان قرار نگرفته است، همین حوزه روش شناسی است. عمده رویکردهای رایج در اقتصاد اسلامی، همان روش شناسی اقتصاد متعارف است و اقتصاددانان اسلامی کمتر در این زمینه نوآوری داشته اند. در این مقاله سعی می شود پس از تبیین حوزه روش شناسی، درباره رابطه آن با معرفت شناسی، رابطه عینیت و ذهنیت و نیز جایگاه تجربه، عقل و ارزش از نگاه اقتصاددانان غربی و اسلامی بحث شود. سپس روش کشف نظریه های اقتصاد اسلامی را با تاکید بر نظریات شهید مطهری و شهید صدر بررسی می کنیم. نهایتا با معرفی عدالت به مثابه مبنای معرفت شناسی و روش شناسی در علوم انسانی اسلامی و خصوصا اقتصاد اسلامی، تلاش می کنیم چارچوب نوآورانه ای در حوزه روش شناسی مبتنی بر تلقی اسلامی از عدالت تحت عنوان «توازن حق مدار» ارائه کنیم.
    کلیدواژگان: روش شناسی، اقتصاد اسلامی، عدالت، توازن حق مدار
|
  • Mohammad Zaman Rostami *, Mohammad Hadi Rostami Pages 7-26
    Islamic tax system is the most efficient system and cannot be replaced by other systems. Islamic taxes are state taxes. Islamic scholars and jurisprudents have confirmed this matter. It is incumbent upon the Islamic government to collect Islamic taxes. Islamic taxes must enter directly into State National Treasury and must be spent on government current spending. Dichotomy in the tax system induces increasing tax burden and tax evasion.Rates of this system must be extended to all producs and incomes, and can be adjusted according to the conditions and situations. Islamic taxes are direct taxes. This system is based on development and prosperity. This system has effects like reducing tax evasion, increased efficiency, increased total welfare, reducing costs and non-productive activities and bringing balance. Integrating of tax system based on the principles of the Islamic system is a great need and can lead to a kind of revolution in economic system.
    Keywords: Islamic tax, Khoms, Zakat, efficiency Islamic State
  • Sayyed Abbas Mousavian, Kamran Nadri, Hossein Meisami* Pages 27-56
    Reviewing the Imamiah Fiqh bases in the issue of Bay Al-Dayn, this paper tries to discuss the possibility of securitizing the debts that the Iranian government and banks owe the central bank. In addition, it tries to find out the principals that should be paid attention to in designation and usage of the Bay Al-Dayn Sukuk to conduct monetary policies. Using the content analysis and Ijtehad approach, the results show that because of the fact that there is a united ownership between government, Public banks and central bank (in other words, the Public banks and central bank are part of the government and not an independent entity), the debts that the government itself or the Public banks owe the central bank cannot be securitized. However, it is not the case when it comes to the debts of private banks to the central bank and hence they can be securitized using Bay Al-Dayn. Therefore, the first and second market for these kinds of securities are both permissible. Based on the research findings, it can be claimed that the Bay Al-Dayn Sukuk is a very suitable instrument to securitize the private banks debts to the central bank. The rationale behind this is that the structure of the Bay Al-Dayn Sukuk is very simple, costless and it does not need any transform of physical tangible goods between Sukuk stakeholders. Nevertheless, because of the limitations this instrument has, it could not be used to securitize the debts that government itself or the Public banks owe the central bank.
    Keywords: Bay Al Dayn, Sukuk, central bank, monetary policy, Islamic banking
  • Amir Khadem Alizadeh, Mohammad Hossein Pourkazemi, Mohsen Keshavrz* Pages 57-90
    Although economics among the branches of social sciences, takes the most benefits from applying mathematical tools for the problems of explanation and prediction, so far has experienced lots of limitations.So in this paper we tried not only to study the historical and theoretical foundations of mathematics in conventional economics, but also to discuss the advantages and limitations of mathematical methods in economic researches. Then, in addition to the introduction of the theoretical principles of applying mathematics in islamic economics, its advantages and limitations were mentioned. Finally, efforts have been made to explain the right interaction of these two fields, providing an optimal model of the application of mathematics in Islamic economics.Results show that islamic economic is able to achieve an efficient pattern of the mathematics -based research, if some special principles such as laying away excesses in the use of mathematical methods, not aiming at formalisms, using new branches of mathematics and also other methods of scientific studies in the mathematical method be considered.
    Keywords: methodology of economics, mathematical economics, Islamic economics, pure economy
  • Sayyed Adnan Lajevardi, Abolghasem Tohidiniya, Mohsen Rezaei Sadrabadi* Pages 91-120
    The efficient use of oil and gas resources is one of the most important issues in sustainable development and economic growth of countries, which is supported by Islam as well. More than half a century, in countries facing surplus foreign currency through the use of underground resources such as oil and gas, a fund has been established called the “National Wealth Fund”. In Iran an institution like the National Wealth Fund was established in 2010 called the “National Development Fund".Since the concepts of “development” and “justice” are interrelated, economic justice is one of the most important issues that the National Development Fund faces, because sustainable development does not take place unless the intra-generational and intergenerational justice is established in the society.In this study, according to the importance of justice, the role of National Development Fund in the realization of economic justice has been analyzed. In order to clarify the issue, the criteria of realization of economic justice are collected and the quadripartite principles for the realization of justice are assumed. As in order to take advantage of the experiences of other countries, the structure and function of the national wealth fund in Alaska have been studied.The results indicate that: first, provisions of the statute of the Fund should be changed significantly in order to achieve economic justice; second, the company of “National Development Fund” should be established for the professional management of resources and increasing the diversity in the economic performance.
    Keywords: Intra, generational Justice, Intergenerational Justice, Criteria of Economic Justice, the National Wealth Fund
  • Hossein Eivaslou, Majid Karimi Rizi* Pages 121-146
    Usury- free banking is the first step of Islamic banking and it is necessary to fully realize the Islamic banking components such as justice. The main purpose of Export Development Bank of Iran is to develop non- oil exports. Because of the importance of this purpose, we present an assessment criteria of justice in this bank; based on theoretical basis of justice we investigate one index. In our survey about the economic justice the observation of Hagh-Al- Mal is necessary, therefore based on this principle the identification of export advantages of different areas of the country and the policy of the bank for supporting are some important factor for sustainability and development of different areas. As a case we studied Esfahan province and by telephone and questionnaire among the bank customers of Esfahan branch we evaluate these factors. We collected the data based on the experience and knowledge of export practitioners. Then by structural equation and LISREL software we determined the impact of each economic sector on export advantages.
    Keywords: justice, Efficiency, Export Development Bank of Iran, Export Advantages
  • Seyyed Mehdi Zaribaf, Ali Akbar Nasekhian, Ali Saeedi* Pages 147-178
    Methodology is one of the most important realms in every discipline such that it is regarded as the consolidation of that science. Methodology, however, cannot be separated from epistemology. Unfortunately, methodology doesnt have gain its proper position in Islamic Economics. Most of methods used in Islamic Economics are those of conventional economics without any innovation. Explaining methodology realm, in this paper, we discuss the relation between methodology and epistemology, and between object and subject as well as the relationship among experiment, reason and value. Emphasizing Shahid Sadr and Shahid Motahari opinions, we review the method on exploring Islamic economics theories. Then, we introduce justice as a basis for methodology and epistemology in Islamic human sciences including Islamic economics. Our attempt is to propose an innovative framework for methodology based on Islamic account of Justice which is named "Haq-based Harmony".
    Keywords: methodology, Islamic economics, justice, Haq, based harmony