مجله مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی
پیاپی 31 (تابستان 1394)

بیکاری و کمبود فرصت های شغلی به عنوان مشکل اصلی روستاهای کشور، ضمن راندن بخش قابل ملاحظه ای از نیروی انسانی مناطق روستایی، آثار نامطلوبی بر ساختارهای جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی شهر و روستا تحمیل کرده است. وضعیت بخش کشاورزی حاکی از این واقعیت است که در آینده، افزایش اشتغال در نواحی روستایی نیازمند توسعه بخش های صنعت و خدمات است و لذا یکی از راهبردهای اصلی حل مشکلات روستایی، متنوع سازی ساختاری و کارکردی اقتصاد روستایی است. گردشگری روستایی به عنوان راهبردی توانمند و دارای مزیت نسبی، می تواند موجبات تحول اقتصادی را از طریق کارآفرینی و سرمایه گذاری بخش خصوصی و ایجاد زمینه لازم برای توسعه کسب و کارهای کوچک و متوسط فراهم آورد. پیش شرط تحقق این مهم، شناسایی کانون های جاذب دارای مزیت گردشگری است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی توان های گردشگری پایدار در روستاهای هدف استان گلستان و اولویت بندی آن ها جهت سرمایه گذاری های لازم انجام شده است. این پژوهش از نوع کاربردی و براساس روش توصیفی-تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق30 نفر از کارشنان متخصص مرتبط و 384 نفر سرپرست خانوار که از طریق فرمول مورگان تعیین شده اند. جمع آوری داده ها از طریق منابع کتابخانه ای و پیمایش میدانی و اولویت بندی روستاهای هدف براساس مدل تاپسیس امکان پذیر شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد، بین سطح توان های طبیعی، تاریخی- فرهنگی روستاهای گردشگری منطقه باسطح توان های زیر ساختی آن ها هم خوانی موثری وجود ندارد. از سوی دیگر وجود ارتباط معنی دار بین توان های زیرساختی با حجم گردشگر، نشان می دهد که برخورداری از توان های طبیعی، تاریخی-فرهنگی روستاهای هدف بدون ارتقای توان زیرساختی آن ها امکان پذیر نیست. با استفاده از مدل تاپسیس و امتیازدهی توانمندی های گردشگری مشخص گردید که از سیزده روستای هدف گردشگری استان گلستان، روستای زیارت در شهرستان گرگان، پاقلعه ازشهرستان رامیان و افراتخته در شهرستان علی آباد، دارای بیشترین توان گردشگری هستند. جهت افزایش تعداد گردشگران روستاهای هدف، ارتقاء امکانات زیر ساختی و بهبود دسترسی پیشنهاد می گردد.

برنامه ریزی کاربری زمین، به چگونگی استفاده، توزیع و حفاظت اراضی اطلاق می شود. این نوع برنامه ریزی از دیدگاه های متفاوتی می تواند مورد توجه قرار گیرد، از جمله، دیدگاه توسعه پایدار یکی از مقبول ترین دیدگاه های نگرش به کاربری اراضی می باشد. در این پژوهش سعی بر آن است که تغییر کاربری های اراضی شهری مراغه از منظر توسعه پایدار مورد مطالعه و سنجش قرار گرفته و میزان هماهنگی و یا عدم هماهنگی آن با این نوع توسعه در طی ده سال گذشته (1380- 1390) مورد مطالعه قرار گیرد. برای رسیدن به این هدف در این مقاله از روش (توصیفی- تحلیلی) و مطالعات اسنادی بهره گرفته شده است. تمامی داده های این پژوهش مستند بوده و شامل مصوبات تغییر کاربری اراضی توسط کمسیون ماده 5 استان آذربایجان شرقی برای شهر مراغه در طی دوره مورد مطالعه می باشد. حاصل این مطالعه نشانگر برخی از ناهماهنگی ها در برخی معیارهای توسعه پایدار بوده و حرکتی غیر پایدار و در جهت تخریب فضاهای سبز، در جریان مصوبات مربوط به تغییر کاربری ها را نشان می دهد. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد پرونده های ارجایی شهر مراغه به کمیسیون ماده 5 بسیار قابل توجه است و بیشتر موارد در جهت منافع درخواست کننده و شهرداری به تصویب رسیده است و در نظر نگرفتن پایداری شهری و مشکلات کالبدی و زیستی آن زمینه ساز مسائل و مشکلاتی شده است. از جمله اینکه بیشترین تعداد پرونده های مورد بررسی در جهت تغییر کاربری های باغات و فضاهای سبز شهری، بدون در نظر گرفتن دید سیستمی و همه جانبه نگر در کلیت شهر و عدم توجه به مسائل اجتماعی، فرهنگی شهر بوده است. این عامل همچنین باعث عدم تعادل در نظام کاربری اراضی شهری شده و اثرات مخربی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای ایجاد خواهد کرد.

صنعت گردشگری، بویژه بوم گردی به عنوان رویکردی جدید برای توسعه همزیستی انسان و اجتماع، به منظور بهره وری اقتصادی، امروز در توسعه مناطق، جایگاه چشم گیری یافته است. اکوتوریسم بخشی درحال گسترش از بازار گردشگری در طبیعت است. شهرستان بهشهر در استان مازندران، با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و وجود جاذبه های طبیعی همانند؛ شبه جزیره میانکاله،مجموعه عباس آباد و کاخ صفی آباد، پتانسیل بالایی را جهت فعالیت های اکوتوریستی فراهم ساخته است. هدف از پژوهش فوق، بررسی فرصت ها، تهدیدها، نقاط قوت و نقاط ضعف گردشگری شهرستان بهشهر و ارایه راهکارهای مناسب در جهت پایداری گردشگری می باشد. روش تحقیق به صورت توصیفی– تحلیلی و مطالعات میدانی بوده، و با مدل (SWOT) به شناخت تهدیدها و فرصت های موجود وبازشناسی ضعف ها و قوت های گردشگری بهشهر پرداخته شده است. جامعه آماری مورد مطالعه 285 نفر متشکل از سه گروه (150 نفر جامعه میزبان، 100 نفر گردشگران و 35 نفر مسئولان محلی) هستند که از روش نمونه گیری کوکران استفاده شده است. نتایج حاصل از مدل های تحلیلی بیانگر این واقعیت است که شهرستان بهشهر با دارا بودن جاذبه های اکوتوریستی فراوان با آسیب پذیری بالایی مواجه است. برای فائق آمدن برمشکلات، بهره گیری ازنقاط قوت و فرصت های موجودضروری است. تحلیل های حاصل از مدل (SWOT) نشان می دهد که شهرستان بهشهر علیرغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری، موانع اساسی مانند؛ تعدد تصمیم گیران، مسائل مدیریتی و نبود زیرساخت ها را در راه رسیدن به این هدف در مقابل خود دارد.

شهر نماد فرهنگ اجتماعی، مهم ترین عنصر مصرف کننده منابع طبیعی و تولیدکننده بیشترین حجم آلودگی و پسماندهایی است که بر زندگی انسان، طبیعت و هم چنین ساختار فضاها اثر می گذارد. روند روز افزون شهرنشینی و به دنبال آن بروز پیامدهای زیست محیطی، اجتماعی و جمعیتی، واکنش های گسترده طرفداران زندگی سالم به دور از آلودگی و با حاکمیت بهداشت، سلامت جامعه انسانی و محیط را باعث گردیده است. در اواسط دهه 1980 میلادی رویکرد شهر سالم به عنوان راهی برای دست یابی به شرایط مطلوب زندگی فردی و اجتماعی مطرح شد. شهر سالم امکانات لازم برای پرورش اندام های سالم و مولد را به وجود می آورد که می تواند فضاهای سالم را توسعه داده و بهداشت و سلامتی جامعه را ارتقاء دهند و بستری برای توسعه روابط، تعاملات انسانی و بهبود وضعیت زیست محیطی شهر فراهم نمایند. هدف اصلی این تحقیق تحلیل فضایی وضعیت برخی از شاخص های شهر سالم در مرکز شهرستان های استان ایلام است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر داده های رسمی ثانویه است که به منظور رتبه بندی نقاط شهری این استان، از مدل سطح بندی تاپسیس استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که بین نقاط شهری استان ایلام از نظر برخورداری از شاخص های شهر سالم تفاوت معناداری وجود دارد. در این خصوص مرکز شهرستان ایلام از وضعیت مطلوب تری برخوردار بوده و دارای رتبه اول و مرکز شهرستان آبدانان رتبه آخر را دارد. بعد از مرکز شهرستان ایلام، مرکز شهرستان های ملکشاهی و ایوان به ترتیب رتبه های دوم و سوم سطح بندی را به خود اختصاص داده اند و در آخر جدول نیز مرکز شهرستان های دره شهر و شیروان به ترتیب قبل از آبدانان در رتبه های بعدی قرار گرفته اند.

در استان گیلان، نابرابری و فقدان تعادل در پراکنش بهینه امکانات و منابع و تمرکز امکانات و خدمات در نخست شهر ناحیه ای (شهر رشت) ، عدم تعادل و شکاف توسعه بین نواحی استان را موجب شده است. در همین راستا، هدف قرار دادن توسعه نواحی و شناسایی نحوه توزیع عدالت اقتصادی- اجتماعی میان نواحی برای کاهش نابرابری های ناحیه ای ضروری است. بنابراین، تحقیق حاضر با هدف، شناسایی درجه برخورداری نقاط شهری استان گیلان از نظر شاخص های توسعه و روند تغییرات سطوح توسعه در سال های 1375 تا 1390 انجام یافته است. روش پژوهش مورد استفاده در این تحقیق توصیفی– تحلیلی و از نوع کاربردی است. جهت بررسی وضعیت برخورداری و توسعه یافتگی شهرهای استان گیلان از 40 شاخص در بخش های اقتصادی، فرهنگی و آموزشی، بهداشتی و درمانی، مسکن و زیربنایی، تفریحی و پذیرایی وشاخص تلفیقی استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که تمرکز خدمات و امکانات روز به روز در شهرهای بزرگ منطقه از جمله رشت، بندرانزلی و لاهیجان بیشتر می شود و این امر بر میزان ناتعادلی و شکاف توسعه بین شهرهای استان خواهد افزود. بررسی های تحلیلی بیانگر آن است که یک نوع بی تعادلی در سلسله مراتب توسعه در نقاط شهری استان گیلان، به دلیل قرار گرفتن بیشتر شهرها در ردیف شهرهای نیمه توسعه یافته و محروم وجود دارد و در نهایت بر اساس الگوی رگرسیونی محاسبه شده، اولویت پیش بینی درجه برخورداری شهرهای استان گیلان به ترتیب در شاخص های مسکن و زیربنایی، خدمات تفریحی و پذیرایی، شاخص های اقتصادی، خدمات فرهنگی و آموزشی و شاخص های بهداشتی و درمانی می باشد.

شناسایی نیازهای مردم و آگاهی از خواسته های آن ها نقشی تعیین کننده در تعیین اولویت های مدیریتی و کارآمدسازی نظام مدیریت شهری دارد. مدیریت همه جانبه و پایدار شهر زمانی عملی خواهد شد که شهروندان از عملکرد سازمان شهرداری رضایت داشته باشند. زیرا که رضایت مندی شهروندن از عملکرد سازمان ها ،اصلی در بهبود مستمر فرآیند کارهایی است که در جهت افزایش کارآیی و بهبود کیفیت عامل مدیریت جامع شهری صورت می گیرد ، میزان رضایت فرد از سازمان بستگی به ادراک فرد از چگونگی عملکرد آن سازمان، آگاهی شهروندی و عوامل گوناگون دارد. در این پژوهش میزان رضایت مندی شهروندان از عملکرد سازمان سرمایه گذاری ومشارکت های مردمی در منطقه 6 تهران و عوامل موثر بر آن بررسی می شود ،روش پژوهش دراین مقاله توصیفی-تحلیلی است، جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه در حجم نمونه 384 نفر و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های مناسب در نرم افزارSpss انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که رضایت مندی شهروندان از سازمان سرمایه گذاری ومشارکت های مردمی در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. طبق نتایج میان متغیرهای آگاهی شهروندی و سن با متغیر رضایت شهروندی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد، رابطه میان متغیر سواد و رضایت مندی معنادار، ولی منفی است، به عبارت دیگر با افزایش میزان سواد، رضایت مندی کاهش میابد. طبق نتایج رابطه معناداری میان جنس و رضایت مندی وجود دارد و همبستگی زنان با متغیر رضایت مندی بیشتر از مردان است. آگاهی شهروندی از حقوق وتکالیف خود پایین است. حدود 70 درصد شهروندان نقش رسانه را در ارتقاء مشارکت شهروندی راهکار مناسبی می دانند، بین میزان آگاهی شهروندان با متغیر وابسته تحصیلات رابطه معنا دار و مثبتی وجود دارد هر چه میزان تحصیلات بالاتر می رود میزان آگاهی نیز به همان نسبت افزایش می یابد.

تهیه طرح های عمرانی توسط مدیریت شهری در جهت رفاه، آسایش و آرامش شهروندان است. عدم توجه به نظرات و خواسته های شهروندان در تهیه و اجرای طرح ها موجب می گردد که طرح های پیشنهاد شده، با علایق و ساختار محیطی و ذهنی شهروندان در تناقض باشد. این تناقض منجر به عدم همکاری و مشارکت شهروندان در تهیه، اجرا و نگهداری و حفاظت از طرح ها را منجر شده و موجب دوباره کاری و هدر رفت انرژی، وقت و هزینه های اضافی می گردد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی مشارکت شهروندان در طرح ها و پروژه های توسعه ای و عمرانی شهر مینودشت انجام شده است که بدین منظور روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. جامعه ی آماری پژوهش را سرپرست خانوارهای شهر مینودشت تشکیل می دهند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و روش تعیین حجم نمونه ی کوکران از بین جامعه ی مورد مطالعه (7777 سرپرست خانوار) تعداد 250 نفر سرپرست خانوار انتخاب و پرسش نامه به صورت تصادفی ساده بین آن ها توزیع شده است. داده های جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارSPSS و با بهره گیری از آزمون های آماری متناسب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج آزمون ها نشان می دهند که مشارکت صورت گرفته از سوی شهروندان، عمدتا مالی می باشد. بطورکلی پروژه ها و فعالیت های انجام شده موجبات رضایتمندی شهروندان و فایده مندی برای آنان را فراهم نکرده و همچنین بیانگر آن بوده که میزان مشارکت با میزان درآمد و سطح تحصیلات رابطه ی معناداری نداشته و اساسا مشارکت مقوله ای درونی و خودجوش است.

دفن بهداشتی و مدیریت مواد زائد جامد شهری به عنوان یکی از عناصر سیستم مدیریت مواد زاید، دارای مراحل مختلف و دقیق اعم؛ از انتخاب مکان، آماده سازی آن و بهره برداری از محل است که هرکدام نیاز به مطالعه، بررسی و اعمال مدیریت صحیح دارد. هدف این پژوهش، مطالعه و بررسی عوامل و پارامترهای متعدد دخیل در بررسی فاکتورها و عوامل موثر در مکان یابی محل دفن زباله های شهر لیکک مرکز شهرستان بهمئی واقع در استان کهگیلویه و بویراحمد می باشد. ماهیت این پژوهش نظری کاربردی بوده که نوع مطالعه آن توصیفی و به صورت تحلیل محتوایی می باشد. در این پژوهش داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی به دست آمده است. هم چنین در آماده سازی لایه های اطلاعاتی و نقشه های خروجی براساس توابع عملگرا پرداخته شده است. فاکتورهای موثر در مکان یابی عبارتند از: زمین شناسی، شیب منطقه، فاصله از مراکز جمعیتی، کاربری اراضی، دسترسی به راه های ارتباطی، فاصله از آب های سطحی، فاصله ازگسل و جنس خاک و… تهیه شده اند. اطلاعات عوامل فوق به شش معیار مهم زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، اقلیمی، خاک شناسی و هیدرولوژی طبقه بندی شده است. از جمله نتایج این پژوهش آن که براساس چهار تابع ارایه گردیده، نقشه های نهایی و پیشنهادی تهیه شده که این نقشه ها با دو لایه ی جهت باد سالیانه و جهت توسعه ی شهر مقایسه گردیده اند.

ساختار فضایی شهر نتیجه فرآیندهای فضایی موجود در شهر است. این مفهوم بر کیفیت رقابت پذیری، زیست پذیری، مطلوبیت زیست محیطی شهرها تاثیر عمیق دارد. توسعه شهری فرآیندی پویا و مداوم است که اگر این روند بدون برنامه باشد موجب وارد شدن خسارات جبران ناپذیری به محیط زیست و انسان می شود. با توجه به موقعیت راهبردی خاص منطقه شمال و قرارگیری در مجاورت دریای خزر و ارتفاعات البرز و برخورداری از شرایط بسیار مساعد طبیعی و لزوم حفاظت از آن ها، دو بزرگ شهر کرانه جنوبی دریای مازندران (ساری و رشت) به عنوان نمونه موردی در نظر گرفته شدند و تلاش گردیده میزان توجه و رعایت شاخص های پایداری محیطی در طرح های توسعه شهری و به خصوص ساختار فضایی این نواحی مورد مقایسه تطبیقی قرار گرفته و تعیین شود آیا در چنین مناطقی به اصول پایداری محیطی در شهرها توجه می شود. هدف از این پژوهش، بررسی تطبیقی ساختار فضایی شهرهای رشت و ساری با معیارهای ساختار فضایی پایدار محیطی می باشد. از نظر هدف تحقیق، کاربردی - توسعه ای و از منظر چارچوب پژوهش، تحلیلی-توصیفی است. جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مبتنی بر اطلاعات و آمار طرح های جامع شهر ساری و رشت و سالنامه آماری کشور در سال 1385 می باشد. در راستای اهداف تحقیق با استفاده از تکنیک SWOT، نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای ساختار فضایی شهرها مورد تحلیل قرار گرفته است. از لحاظ شاخص های پایداری محیطی شهر ساری در وضع پیشنهادی طرح جامع این دو بزرگ شهر، نسبت به شهر رشت بیشتر به سمت پایداری سوق پیدا کرده و پایدارتر می باشد.