نشریه قرآن پژوهی حسنا
پیاپی 26 (پاییز 1394)

قرآن کریم به زبان عربی مبین نازل شده است و فهم معانی و مقاصد آن نیازمند توجه دقیق به معنای لغوی واژگان و فهم مفاد کلمات در زمان نزول است. این مهم از سوی برخی از محققان به صورت قاعده تفسیری «لزوم توجه به معنای لغوی ومفاهیم کلمات در عصرنزول» مورد تاکید قرار گرفته است و مفسران قرآن کریم هماره با رعایت اصول و به کارگیری روش هایی در صدد رعایت این قاعده تفسیری در جهت دستیابی به مفاد حقیقی واژگان بوده اند. پژوهش حاضر که روش توصیفی- تحلیلی دارد، درصدد است روش علامه مغنیه در تفسیر الکاشف را در توجه به معنای لغوی و مفاهیم کلمات عصر نزول بررسی نماید. روش علامه مغنیه در به دست آوردن معنای لغوی و مفاهیم کلمات در مجموع مطلوب و دارای نوآوری هایی است، هر چند از برخی نقاط ضعف خالی نیست.

قرآن کریم به عنوان کتابی که دارای منشا وحیانی است آموزه های معرفت شناختی ارزشمندی را درباره کرامت، جایگاه و کلیت مبدا و معاد و زندگی انسان معرفی می کند که می تواند مبین انسان شناسی قرآنی باشد. در این زمینه در قرآن ضمن تفکیک محتوایی دو نوع کرامت ذاتی و اکتسابی، بر شایستگی در داشتن نوع اول و امکان کسب نوع دوم تاکید می گردد. قرآن انسان را به واسطه داشتن روح الهی، شایسته خلافت الهی خدا در زمین دانسته و او را مجهز به علم، عقل، اختیار و اراده آزادی می داند که قادر است سعادت و شقاوت خود را به طور ارادی و آگاهانه رقم زند. همچنین تاکید دارد که انسان تنها موجودی است که علم به اسماء الهی به او آموخته شد. نتیجه موهبت های فوق، برتری، شرافت و حق حاکمیت انسان نسبت به دیگر مخلوقات الهی است که به واسطه این برتری و شرافت وجودی و معرفتی، قرآن حق تسخیر و بهره مندی از مخلوقات و مواهب الهی را در روی زمین به ایشان ارزانی می کند، تا ضمن به فعلیت رساندن قابلیت خلیفه الهی خود امکان تحقق حکومت الهی خدا را در روی زمین برقرار سازد که همان حکومت صالحان بر روی زمین است. قرآن البته به موانع رشد معنوی و خلیفه الهی انسان نیز، اشاره دارد که شرک، گناه، جهالت و خودبینی نمونه ای از آنهاست. توجه به جامعیت چنین آموزه های معرفت شناختی قرآن می تواند ما در شناخت ابعاد معرفتی انسان توانمند سازد که همان خواسته علوم انسانی و انسان شناسی جدید است.

سبک و الگوی زندگی به عنوان علم توصیفی امروزه در جایگاه و اهمیت بالایی قرار دارد و گستره وسیعی از منابع اسلامی را هم در بر گرفته است. از آنجا که اسلام دین زندگی و دین خاتم انبیاء است برای آن نیز سبک و روش دارد. سبک زندگی اسلامی نیز باید متناسب با دین اسلام جامع باشد. این پژوهش با بررسی احادیثی با ساختار طوبی (حیات طیبه) در پی ارائه الگو و سبک برای زندگی است که ضمن داشتن منشاء الهی با بیان اهل بیت عترت و طهارت به ما رسیده باشد، احادیثی که با بیان ویژگی های فردی، هنجارهای رفتاری، هنجارهای روابط مطلوب، روابط متقابل خدا و انسان، وظایف انسان در قبال امام، راهنمای ما به سوی داشتن حیاتی طیب و سبک زندگی رو به سعادت است.

بررسی های تطبیقی در مطالعات اسلامی به ویژه بین مذهب شیعه و اهل تسنن از مهم ترین روش های مطالعاتی در عصر حاضر به شمار می رود. در پژوهش های تطبیقی، مطالعه دیدگاه های تفسیری، موافقات و اختلافات قرآن پژوهان اهمیت به سزایی دارد. در این میان توجه به دیدگاه های قرآن پژوهی دو دانشمند قرآنی معاصر، علامه محمد جواد مغنیه و دکتر وهبه زحیلی از دو مدرسه لبنان و سوریه سزاوار و ارزنده است. اثر اختلاف مبنای ناشی از تفاوت مذهب شیعه و سنی در برداشت های تفسیری علامه مغنیه و دکتر زحیلی به ویژه در آیات فقهی و کلامی مشهود است.

ابوبکر عتیق بن محمد سورابانی یا سوریانی معروف به سورآبادی از مفسرین فرقه کرامیه در قرن پنجم است. صاحب کتاب تفسیری است، تفسیر خود را در حدود سال 480 هجری، تصنیف کرده است. اهمیت این تفسیر بیش از هر چیزی، از جنبه گویش و لهجه مفسر است، زیرا: «نثر این کتاب، ازجمله نثرهای پارسی و پر از اصطلاحات و لغات و ترجمه تحت الفظی عبارات و ترکیب قرآن به زبان پارسی دری است.»مفسر در این تفسیر با استمداد از مناهج مختلف به تفسیر قرآن کریم پرداخته است که از میان روش های تفسیری وی، روش روایی- نقلی از نمود بیشتری برخوردار است، وی علاوه بر روش روایی از روش اجتهادی نیز، بهره جسته است. علاوه براین، عتیق بن محمد، گاهی برای روشن شدن واژه یا جمله ای از قرآن، معنای لغوی آن را بازگو می کند. منبع عمده وی در نقل مفهوم واژگان قرآن کریم، کتاب لغت ابن درید، موسوم به «الجمهره اللغه» است.
در این پژوهش ابتدا به شرحی کوتاه از زندگی نامه سورآبادی و سپس به بررسی روش تفسیری وی، خواهیم پرداخت. روش تحقیق در این مقاله توصیفی با استناد به منابع کتابخانه ای است.

عفو از مفاهیم برتر اخلاقی است که در سعادت و تعالی فردی و اجتماعی انسان ها نقش موثری ایفا می کند و دارای آثار و فوائدی است که از لحاظ رشد روانشناختی و تربیتی فرد و جامعه اهمیت فراوانی دارد. در مقاله حاضر بعد از معناشناسی واژه «عفو» و واژگان مشابه آن در قرآن، با بهره گیری از تفاسیر، آثار تربیتی عفو از دیدگاه قرآن کریم بررسی شده و این نتایج به عنوان آثار تربیتی عفو به دست آمده است: جلب رضایت و مغفرت الهی، بهره مندی از رحمت خدا، قرار گرفتن در جایگاه نیکوکاران، محبوب خدا شدن، دستیابی به پاداش وصف ناپذیر، پیروزی مقتدرانه، اصلاح مجرم، دستیابی به تقوا، ایجاد الفت میان دلهای مردم، پاک شدن گناهان و بالاخره ایجاد آرامش در محیط خانواده و جامعه.

قرآن کریم طی بیست و سه سال به تدریج بر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد. مسلمانان آیات و سوره های قرآن را با علاقه فراوان در سینه ها حفظ می کردند و زیر نظر رسول خدا صلی الله علیه و آله به وسیله کاتبان وحی نوشته می شد؛ اما جمع وتدوین قرآن به صورت کنونی، میان دانشمندان و محققین علوم قرآن مورد اختلاف است. آیت الله خویی ضمن بیان دلایلی معتقد است، این کار در زمان پیامبر به انجام رسیده است. برخی از دانشمندان و محققین علوم قرآن با نظراو موافق نیستند. ما با استناد به منابع و متون اسلامی بر این عقیده شدیم که جمع وتدوین قرآن به شکل کنونی و در قالب یک کتاب، بعد از رحلت آن حضرت انجام گرفته است و نخستین کسی که به این کار اقدام کرد علی بن ابی طالب علیه السلام بوده است که البته کار اومورد پذیرش واقع نشد و جمع وتدوین قرآن به صورت رسمی به وسیله زید بن ثابت و پس از رحلت پیامبر اسلام و در زمان خلافت ابوبکر انجام گرفته است.