ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 129 (آذر 1394)

هرساله رتبه بندی هایی از شرکت ها و موسسات بین المللی فعال در عرصه نفت و گاز، از سوی برخی موسسات ارائه می شود که بعضا مبنای بسیاری از تحقیقات و بررسی های عرصه اقتصاد و انرژی در سراسر دنیا قرار می گیرد. ممکن است این رتبه بندی ها دارای جهت گیری های خاص و یا سیاسی هم باشند اما فارغ از رتبه بندی انجام شده، آنچه مهم است این است که با بررسی این رتبه بندی ها می توان شاخص های کلیدی عملکرد یک شرکت موفق در عرصه نفت و گاز را شناسایی و آسیب شناسی نمود و از این طریق در جهت حفظ و ارتقای جایگاه بین المللی شرکت ملی نفت ایران سیاست گذاری های لازم را انجام داد. همچنین، در صورت نیاز می توان توسط ارگان های توانمند داخلی، راسا نسبت به انجام رتبه بندی اقدام نموده و رقبای اصلی را شناسایی نمود. شرکت ملی نفت ایران علیرغم فراز و نشیب های سیاسی کشور، در سال های متمادی به لطف پتانسیل بالقوه و ممتاز مخازن هیدروکربوری در منطقه و در دنیا و تلاش های کارکنان و کارمندان توانمند این شرکت توانسته است همواره جایگاه بسیار خوبی را در دنیا به خود اختصاص دهد. اما حفظ این جایگاه و ارتقاء آن قطعا تلاشی مضاعف می طلبد که اگر این تلاش، برنامه ریزی شده و هدفمند انجام نشود، ممکن است به اهداف مورد نظر منتهی نگردد. در این مقاله تلاش شده تا ضمن بررسی برخی از رتبه بندی های بین المللی انجام شده در دنیا، توصیه هایی نیز برای حفظ و ارتقاء جایگاه بین المللی شرکت ملی نفت ایران ارائه گردد.

برخی از مطالعات ارزیابی اجتماعی پروژه ها نشان می دهد که بسیاری از مشکلات و موانع به وجود آمده در مسیر اجرای پروژه ها، به دلیل اشتباهات و قضاوت های نادرست در مورد افراد و گروه های درگیر و ذینفع در پروژه و عدم تعامل مناسب با آن ها بر اساس انتظارات و ارزش های آن ها بوده است. ارزیابی های سطحی و اغلب نادرست، باعث نادیده گرفتن محدودیت های اجتماعی، ارزش ها و نگرش های افراد جامعه محلی، دست کم گرفتن گروه های ذی نفوذ و مرجع، بروز مشکلات فراوان و تحمیل زیان هایی بر سر راه پروژه های ملی و منطقه ای به ویژه در صنعت نفت وگاز می شود. هدف از نوشتن این مقاله، تاکید بر اهمیت مسائل و واقعیت های اجتماعی در موفقیت یا عدم موفقیت پروژه ها در نواحی و مناطق پیرامونی و جنب پروژه های صنعت نفت و همچنین معرفی تکنیک و شیوه ارزیابی تاثیرات اجتماعی برای سنجش زمینه های اجتماعی موفقیت پروژه های صنعت نفت و گاز در قبل، هنگام اجرا و پس از اجرای پروژه ها می باشد. به این ترتیب، مدیران پروژه ها همزمان با انجام ارزیابی و بررسی های فنی، اقتصادی و زیست محیطی، به ارزیابی جنبه های اجتماعی پروژه ها نیز توجه کافی نشان می دهند. در پایان نیز به فرصت ها و چالش های انجام ارزیابی های اجتماعی پروژه های صنعت نفت و موانع به کارگیری آن ها اشاره شده است.

امروزه سهم عظیمی از هزینه های صنایع مختلف مربوط به هزینه های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از خوردگی است. بخشی از این هزینه ها مربوط به استفاده از بازدارنده های خوردگی، رنگ، پوشش، سیستم حفاظت کاتدی و آندی و تعیین متریال مناسب جهت قطعات می باشد. در این مقاله روش های مختلف جهانی تعیین هزینه های مستقیم و غیرمستقیم محاسبه و کنترل خوردگی ارائه و نسبت هزینه های غیرمستقیم به هزینه های مستقیم خوردگی در کشورهای مختلف بررسی می گردد. از آنجا که تجربه زیادی از تعیین هزینه های خوردگی در صنعت نفت ایران وجود ندارد، لذا در اینجا مقایسه ای از نسبت هزینه های خوردگی جهانی با هزینه های خوردگی یکی از پالایشگاه های گاز ایران که به عنوان یک فعالیت پژوهشی در طی سال های 90-1385 انجام شده، ارائه می گردد.

نسبت های تعادل1 نقش اساسی در فهم رفتار فازی مخلوط های هیدروکربنی بازی می کند. همچنین در پیش بینی تغییرات ترکیب تحت تغییرات دما و فشار در مخازن، جدا سازهای سطحی، تاسیسات تولید و حمل و نقل مهم و به ویژه، برای شبیه سازی مخازن ترکیبی قابل اعتماد و موفق بسیار مهم هستند. روابط تجربی ارائه شده تا به امروز، براساس نمونه های نفتی سایر کشورهاست که برخی پارامترها، مانند سنگینی نفت و نسبت گاز به نفت در آن ها مورد توجه قرار نگرفته است. در این تحقیق سعی شده است با محوریت نسبت های تعادلی مواد هیدروکربنی در نفت های ایران، به ازای مجموعه وسیعی از نفت های ایران در بازه فشار7/14 تا 6000 پام و دمای 70 تا 300 درجه فارنهایت، یک رابطه تجربی ارائه شود. با استفاده از موازنه جرم2 بر روی مراحل مختلف آزمایش آزادسازی تفاضلی 3(DL) برای چندین نمونه از مخازن نفتی ایران مقادیر نسبت های تعادلی به صورت آزمایشگاهی برای این مخازن به دست آمد. سپس، با استفاده از داده های آزمایشگاهی نسبت تعادل و الگوریتم ژنتیک، یک رابطه تجربی بین نسبت تعادل و پارامترهای وابسته حاصل گردید. در پایان، عملگر رابطه تجربی به دست آمده از الگوریتم ژنتیک با روابط تجربی ارایه شده قبلی مقایسه شد.

تزریق گاز CO2 در مخازن نفتی برای ازدیاد برداشت با چالش هایی مانند در دسترس نبودن گاز CO2 و راندمان روبش پایین آن مواجه است که زمینه را برای ظهور روش های دیگری برای بهبود مشکلات ذکر شده فراهم می کند. یکی از این روش های ازدیاد برداشت، تزریق آب کربناته (غنی شده از CO2) می باشد. در این روش، CO2 به جای تزریق شدن مستقیم در مخزن، به صورت محلول در آب تزریق می شود. با این روش، برخی مشکلات تزریق CO2 از قبیل تفکیک گرانشی و راندمان روبش ضعیف، بهبود می یابد. همچنین در چارچوب ذخیره سازی CO2، تزریق آب کربناته می تواند عملکرد مناسب تری داشته باشد؛ چراکه با تزریق CO2 به صورت محلول، خطر نشت این گاز از مخزن به حداقل می رسد. در این تحقیق به بررسی روش تزریق آب کربناته به منظور ازدیاد برداشت نفت پرداخته می شود. در تزریق آب کربناته، آب پس از حل شدن مقادیر قابل توجهی CO2 در آن، به درون مخزن تزریق می شود. در هنگام تماس این محلول با نفت، CO2 به دلیل حلالیت بیشتری که در نفت نسبت به حلالیتش در آب دارد، از فاز آبی به فاز نفتی انتقال می یابد. پارامترهای موثر در عملکرد روش تزریق آب کربناته مانند حلالیت CO2 در آب و نفت، تغییرات چگالی و گرانروی، تغییرات pH و کشش بین سطحی بیان می شود. سپس مکانیزم های افزایش بازیافت نفت توسط روش تزریق آب کربناته مورد بررسی قرار می گیرد.

فرازآوری با گاز، یکی از روش های فرازآوری مصنوعی است که با هدف افزایش دبی چاه های نفتی مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش، گاز پر فشار به درون سیال موجود در چاه تزریق شده و بدین طریق دانسیته متوسط و متعاقبا فشار وارد بر ته چاه را کاهش می دهد. هدف اصلی در طراحی سیستم فرازآوری با گاز، یافتن دبی بهینه تزریق است. یافتن دبی بهینه از آن جهت اهمیت دارد که تزریق مقدار اضافی گاز، باعث کاهش تولید و افزایش هزینه می گردد. پارامترهای دیگری نیز در موفقیت عملیات دخیل هستند که چنانچه به دقت انتخاب نشوند، عملیات ناممکن و یا حداقل غیراقتصادی خواهد شد. تعدادی از این پارامترها عبارتند از: فشار تزریق گاز، فشار سرچاهی، عمق نصب شیر عملیاتی و شیرهای تخلیه، فاصله شیرها از یکدیگر و... .
در این مقاله با استفاده از نرم افزار PipeSim و به کمک تحلیل گره ای، تولید یک چاه نمونه مورد بررسی قرار می گیرد. در ابتدا، مدل ساخته شده با داده های واقعی مطابقت داده می شود و بر این اساس بهترین روابط معرف جریان چاه انتخاب می گردند. در ادامه، میزان تولید از چاه از طریق لوله ی مغزی و فضای حلقوی با هم مقایسه می شوند. سپس میزان دبی تولیدی با استفاده از روش فرازآوری با گاز برای هر دو حالت قبل، با درنظر گرفتن تاثیر پارامترهای مختلف و آزمایش های میزان حساسیت انجام گرفته و نتایج حاصل از آن مقایسه می گردند. در انتها، مقادیر بهینه پارامترهای موثر بر عملیات انتخاب می شوند. با توجه به جداول و نمودارها و نتایج حاصل از شبیه سازی، در شرایط یکسان، مشاهده شد که میزان دبی تولیدی از فضای حلقوی چاه X بیشتر از دبی تولیدی از لوله مغزی «8/7 2 است. با طراحی و نصب سامانه ی فرازآوری با گاز به صورت بسته یا نیمه بسته و نصب شیرهای تخلیه و شیر عملیاتی فرازآور در اعماق مناسب، علاوه بر دستیابی به نقطه تزریق عمیق تر و دبی تولیدی بیشتر، می توان مشکلات ناشی از نصب سیستم به صورت باز را به حداقل رساند. در جهت رفع این مشکلات، مقادیر بهینه پارامترهای مذکور انتخاب گردیده اند. به کار بستن بهینه سازی های معرفی شده در این مقاله، دبی تولیدی را تا نزدیک دو برابر مقدار اولیه خود افزایش می دهد.

یکی از مهم ترین مسائل در حین حفاری چاه نفت و گاز پایداری آن است به طوری که فقط زیان مادی حاصل از ناپایداری چاه در سازند های شیلی سالانه 3/1 میلیارد دلار برآورد شده است. [1]
با توجه به اینکه روش های تحلیلی ارائه شده در حوزه پایداری چاه های نفت هریک دارای فرضیات متفاوتی می باشند، در نتیجه معادلات مختلفی را برای تنش های ایجاد شده ناشی از حفاری ارائه می دهند. به منظور فهم مشترک از این معادلات، در این مقاله روش های تحلیلی به سه دسته الاستیک، پوروالاستیک و پلاستیک تقسیم شده است. هر یک از این سه دسته نیز به زیر دسته های مرتبط گسترش یافته اند. در ادامه، به مدل های رفتاری قابل استفاده در چاه های نفت و مساله یافتن شعاع ناحیه پلاستیک پرداخته شده است.

مدل سازی فضایی تخلخل و تراوایی با استفاده از داده های متعدد چاه دارای اهمیت بسیار مهمی در مطالعات اکتشاف و تولید نفت و گاز است. اهمیت هر مدل سازی اصولا به روش/روش های استفاده شده برای مدل سازی بستگی دارد. در مطالعه حاضر از روش شبکه های عصبی مصنوعی پس انتشار خطا برای تخمین مقادیر تخلخل و تراوایی بخش های مختلف سازند ایلام در یکی از میادین نفتی حوضه زاگرس استفاده شده است. نمودارهای چاه نگاری تخلخل نوترون، سرعت صوت و چگالی به عنوان سلول های لایه ورودی و داده های تخلخل و تراوایی حاصل از مغزه چهار چاه نیز به عنوان سلول های لایه خروجی برای آموزش شبکه مورد استفاده قرار گرفته اند. پس از آموزش شبکه با این داده ها، از داده های یک چاه دیگر برای آزمون شبکه استفاده شده که آزمون شبکه آموزش دیده ضرایب همبستگی 91/0 و 82/0 را به ترتیب برای تخلخل و تراوایی به دست داده که این ضرایب درستی شبکه آموزش دیده را تایید می کنند. بعد از اطمینان از درستی شبکه آموزش دیده، مقادیر تخلخل و تراوایی برای تمامی چاه های میدان محاسبه شده است. پس از محاسبات مذکور نحوه توزیع سه بعدی پارامترهای تخلخل و تراوایی پیش بینی شده از شبکه عصبی مصنوعی پس انتشار خطا توسط الگوریتم های زمین آماری مثل کریجینگ و شبیه سازی گوسی ترتیبی در مقیاس میدان مشخص شد. طبق مدل به دست آمده بخش های 1-2 و 2-2 سازند ایلام در میدان مورد مطالعه دارای کیفیت مخزنی بالا، بخش1 دارای شکستگی و بسیار پیچیده و بخش 3 این سازند فاقد کیفیت مخزنی تشخیص داده شد. تمرکز بخش های تراوای سازند ایلام در قسمت شمال غرب و تاحدی هم مرکز میدان، قابل توجه ذکر شد که به گسترش بیشتر شکستگی ها در این قسمت مرتبط گردید.

هدف اصلی در پردازش داده های بازتابی، به دست آوردن بهترین تصویر از ساختارهای زیرسطحی است. پردازش در محیط های با ساختار پیچیده و یا در داده هایی با نسبت سیگنال به نوفه پایین، بسیار مشکل و زمان بر است و نیاز به چندین بار تکرار مراحل پردازش دارد. در این پژوهش با معرفی روش سطح بازتاب مشترک(CRS) به عنوان یکی از روش های پردازش مبتنی بر داده، داده های لرزه نگاری بازتابی منطقه ای در ایران مورد پردازش قرار گرفته است. در ابتدا این داده ها به دو روش متداول پردازشی، تصحیح دینامیک و تصحیح شیب که صحت روش های استفاده شده به شدت به مدل سرعتی لایه های زمین بستگی دارد، پردازش شده و سپس، مقطع برانبارش آن تهیه گردید. در این مقطع، برخی از رخدادها به دلایل مختلف به خوبی آشکار نشده اند، لذا لزوم استفاده از روش دیگری برای غلبه بر این مشکلات ضروری به نظر می رسید. بنابراین در مرتبه دوم، این داده ها به کمک روش برانبارش سطح بازتاب مشترک(CRS) مورد پردازش قرار گرفتند. در مقطع برانبارش به دست آمده از این روش، مشاهده شد که رخدادهای بازتابی بیشتر آشکار شده و همچنین پیوستگی آن ها نیز بهتر حفظ شده است.

نهشته های پالئوسن- ائوسن در بخش خاوری خلیج فارس (چاه های A و B) شامل سازند پابده و زبانه های جهرم می باشد. دراین مطالعه براساس بررسی اجزاء زیستی و غیرزیستی تشکیل دهنده، 7 رخساره میکروسکوپی در قالب کمربند رخساره ای دریای باز شناسایی شده اند که از شیب کربناته تا محیط عمیق و نیمه عمیق (همی پلاژیک و پلاژیک) نهشته شده اند. همچنین علاوه بر رخساره های برجا می توان به رخساره های دوباره نهشته شده کربناته اشاره کرد که به تناوب در اثر سرازیر شدن رسوبات پیش نشسته ی کم عمق پلاتفرمی به درون حوضه رسوبی تشکیل شده اند. توالی رسوبی پالئوسن- ائوسن در ناحیه مورد مطالعه برروی یک شلف کربناته تشکیل شده است.