نشریه دانش انتظامی خراسان جنوبی
سال سوم شماره 3 (پیاپی 10، پاییز 1393)

قلمروهای شرقی ایران از دیدگاه جغرافیای سیاسی، دارای دو کانون اصلی و مهم است که با تکیه بر عامل مذهب، نقشی اساسی در مدیریت و تامین امنیت نرم )غیرمستقیم( این مناطق ایفا می کنند. در کنار مراکز اداری-رسمی که نقشی مستقیم برای ایجاد امنیت دارند، این دو کانون ژئوپلیتیک یعنی مشهد و زابل )سیستان(، هر کدام به منزله ی یک تکیه گاه مهم، بخش های وسیعی از مرزهای شرقی ایران را کنترل می نمایند. به عبارتی میزان آرامش و امنیت استان های شرقی، تا حد زیادی به درجه ی قدرت، امنیت و اطمینان این دو کانون بستگی دارد. این در حالی است که هر دو کانون متاسفانه در مساله ی تامین آب به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای اولیه، وابسته به افغانستان هستند. به نظر می رسد که عملکرد مسوولین و دست اندرکاران مربوطه نیز به جای کاهش وابستگی این دو منطقه به افغانستان بی ثبات و غیرقابل اطمینان، در راستای وابستگی بیش تر آن ها به خارج از مرزها است. شاید برای تامین آب منطقه ی شرق کشور، به خصوص خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان که با کم آبی روبرو هستند، در حال حاضر جایگزینی جز انتقال آب از آن سوی مرزها وجود نداشته باشد؛ اما حداقل کار اندیشیدن تدبیری برای وابستگی متقابل افغانستان به ایران و برقراری موازنه ی ژئوپلیتیک برای تامین امنیت پایدار در شرایط اضطراری آینده است. این مقاله در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع و داده های کتابخانه ای، اسنادی و الکترونیک به بررسی وضعیت هیدروپلیتیک شرق کشور پرداخته و چالش های امنیتی ناشی از عدم دوراندیشی در این زمینه را گوشزد نماید.

تامین امنیت در زمینه های متنوع سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در گرو توجه به همه ی انواع خطرها در عرصه ی داخلی و خارجی است. یکی از این تهدید ها که همه ی این ابعاد بویژه زمینه اقتصادیرا تحت تاثیر قرار می هد، قاچاق به اشکال مختلف آن است. همسایگی ایران در شرق با افغانستان، کشوری که خود با تحولات گسترده ی سیاسی در دهه های اخیر همراه بوده است، باعث سرایت و یا ایجاد پاره ای مشکلات و غیر هنجارها بر کشور شده است که مهم ترین آن ها قاچاق کالا و مواد مخدر است. بررسی های اولیه نشان از آن دارد که علت العلل وجود قاچاق، در مرزهای دو کشور، عدم وجود یک حکومت مرکزی متمرکز درکشور همسایه، سابقه ی طولانی جنگ های داخلی و عدم سیاست گذاری ها برای کشت جایگزین باشد که این عوامل در کنار موضوعاتی مانند تغییرات آب و هوایی، فقر، بیکاری، خشکسالی های دوره ای، نوع نگاه به مرز، تفاوت قیمت های دو سوی مرز و... تشدید شده است. این تحقیق درصدد است تا در ابتدا به بررسی علل وجود قاچاق بین ایران و افغانستان پرداخته و سپس تاثیرات این پدیده را بر امنیت استان خراسان جنوبی بررسی نماید. روش تحقیق مقاله از نوع توصیفی–تحلیلی بوده است و اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است و در پایان مقاله، راهکارهایی برای کاهش قاچاق و افزایش ضریب امنیتی در سوی مرز از جمله توانمندسازی مرزنشینان از طریق ایحاد بازارچه های مرزی، مجتمع های کشت و صنعت،تعاونی های مرزنشینیان، گسترش روابط دوجانبه و... اشاره شده است.

امنیت یکی از اصلی ترین نیازهای یک جامعه است. تعریف امنیت و ترسیم حدود و دامنه ی آن از یک سو، متاثر از ذهنیت و ادراک نخبگان و مردم یک جامعه از آسیب پذیری و تهدید است و از دیگر سو، متاثر از پیش فرض ها و پیش تجربه های آنان در مقولاتی همچون منافع ملی، اهداف ملی و مصالح ملی می باشد. امنیت محلی یکی از مقیاس های امنیت بشمار می رود که مورد توجه تمام حکومت ها است. استان خراسان جنوبی در شرق ایران شامل محدوده ای از خراسان بزرگ است که در سده های پیشین بنام «قهستان» نامیده می شد. موقعیت ژئوپلیتیکی این استان هم در امنیت محلی و هم در امنیت ملی ایران دارای اهمیت خاصی است؛ بویژه همسایگی این استان از شرق با افغانستان، آن را در یک فضای جغرافیایی گسترده تر قرار می دهد. درک این موقعیت همراه با درک فعل و انفعالات سیاسی و تحولات ایدئولوژیکی و نیز درک مفاهیم نقشه های سیاسی، طبیعی و جمعیتی منطقه، زمینه های تامین امنیت محلی آن را فراهم می آورد. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی به این می پردازد که چگونه موقعیت ژئوپلیتیکی استان، امنیت محلی آن را تحت تاثیر قرار می دهد.

در برخورد با پدیده جرم و ناامنی دو گزینه ی اصلی در برابر اولیای امور قرار دارد. گزینه ی اول، رویکرد سنتی سرکوبی و مجازات است که با شدت عمل و از طریق سیستم عدالت کیفری (شامل دادگاه ها و پلیس و سازمان زندان ها) پیگیری می شود. این رویکرد در اواخر قرن اخیر ناتوانی خود در حل مشکل جرم را آشکارا نشان داده است. گزینه ی دوم، مقوله ی پیش گیری از جرم است. به دلیل کارآیی بالای این رویکرد در دو دهه ی اخیر اقبال بسیار به پیش گیری از جرم در جوامع مختلف دیده میشود. اما آیا طراحی و اجرای برنامه های پیش گیرانه فرایند خاصی دارد؟ یکی از راهکارهای پیش گیری مشارکت مردمی است به ویژه اگر این مشارکت توسط سازمان هایی که از بطن جامعه هستند، صورت گیرد کارایی بالاتری خواهد داشت. پلیس ایران نیز رویکردی جامعه محور در پیش گرفته است مانند، پلیس محله، همیار پلیس و... . در این پژوهش ما به دنبال بررسی کارایی این روش های جلب مشارکت مردمی بر جلب مشارکت سمن ها (سازمان های مردم نهاد) هستیم و جامعه آماری این پژوهش سمن های شهرستان بیرجند هستند که نمونه ی آماری به صورت خوشه ایاز بین آنها انتخاب شده است و تحلیل داده ها توسط نرم افزار SPSS ویرایش 20 انجام شده است.

کمبود و بحران آب واژه ای است که با ورود به قرن 21 بیش تر با آن مواجه هستیم. امروزه در سطح جهان شاهد چالش هایی بر سر منابع آب می باشیم، چالش هایی که ممکن است، به راحتی و از طریق دیپلماسی نیز حل نشود و گاهی اوقات درگیری های عمده ای را شکل بخشیده است. یکی از مسائل عمده ای که گریبان گیر کشورهای جنوب غربی آسیا است، مسئله ی تامین آب مورد نیاز به منظور حل بحران های ناشی از کمبود آن است. کشور ایران و بویژه حوزه ی شرقی آن نیز با این مشکل مواجه است. در این میان استان خراسان جنوبی از جمله استان هایی است که به علل مختلف از جمله رشد جمعیتی و صنعتی، کمبود بارش و تداوم خشکسالی، برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی و... با کمبود جدی منابع آبی مواجه شده است. کمبود آب علاوه بر تنش های محلی و منطقه ای، روند توسعه ی این استان را با مشکل مواجه ساخته و موجب بروز انواع ناامنی ها در سطح استان شده است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی وضعیت منابع آبی استان خراسان جنوبی پرداخته شده است و همچنین مهم ترین چالش های ناشی از کمبود و محدودیت های منابع استان به خصوص از منظر نقش آن در امنیت مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز طرح های انتقال آب به استان و مزایا و محدودیت آن مورد توجه قرار گرفته است.

خصوصیات ویژه ای که مناطق مرزی دارا می باشند، آنان را از دیگر مناطق در ابعاد مختلف، متمایز می سازد. بی ثباتی جمعیت و توسعه ی پایدار در مناطق مرزنشین، سبب توجهات اقتصادی و اجتماعی برای پایداری آن ها شده است. بازارچه های مرزی با هدف توسعه ی اقتصادی و با رویکرد امنیت پایدار و سالم یکی از راهکارهای مهم و اصولی در این زمینه است. استان خراسان جنوبی با داشتن 4 بازارچه ی مرزی از موقعیت مناسبی جهت توسعه و امنیت مناطق مرزی برخوردار است. بررسی بازارچه های مرزی استان خراسان جنوبی با رویکرد امنیت پایدار در توسعه ی مناطق مرزی در این مقاله مدنظر می باشد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی مبتنی بر آمار و اسناد موجود و همچنین روش مصاحبه در بازارچه های مرزی است. نتایج بیان گر این است که روند صادارات و واردات در سال 91 نسبت به سال 90 دارای سیر نزولی بوده است. بگونه ای که میزان واردات در سال 91 و 90 به ترتیب736 و 1449و میزان صادرات 133733و 155673 تن بوده است. مقایسه ی آمار در سال های قبل، نیز گویای شرایط نامتعادلی در میزان صادرات و واردات تجاری می باشد. عواملی مانند عدم تمایل افغان ها به بازارچه های مرزی، ناامنی، مشکلات انتظامی در ایران، نداشتن جاده ی دسترسی مناسب از طرف افغانستان، نبود آب کافی، وجود بعضی مقررات سخت گمرگی و... در این زمینه تاثیرگذار بوده است. برای بهبود این مراکز، باید شرایط ساختاری و کارکردی لازم در دو طرف مرز فراهم شود تا رویکرد امنیت پایدار در استان خراسان جنوبی رنگ پایدار و واقعیت به خود بگیرد.