مجله مطالعات فقه تربیتی
سال یکم شماره 1 (پاییز 1384)

ضعف مطالعات و بی توجهی به ساحت های نظری و بنیادین، از آسیب های بسیار جدی یک مجموعه است که نه تنها می تواند بازدارنده توفیق و کارآمدی آن باشد، بلکه حتی می تواند عامل مهمی در فروپاشی نظام و هویت آن مجموعه به حساب آید. از این رو در فرآیند شکل گیری یااصلاح یک مجموعه نظام مند اداری و تشکیلاتی بیش از هر چیز تقویت و تعمیق زیر ساخت ها و برنامه ها از طریق مطالعات و بررسی های کلان، دقیق و روشمند، ضروری و در خور توجه و جدیت است.

تعریف و برداشت خود » تربیت « یا » دین « هیچ گونه توافق کلی در معنی از دین، تربیت و تربیت دینی را روشن می کنیم. برخی از نویسندگان تعریفی بسیار کلی و فراگیر از دین ارایه می کنند که در بر گیرنده کمونیسم 2 ، دموکراسی 3 ، پزیتیویسم منطقی 4 و آنارشیسم 5 است. .» نظام ارزش ها و اولویت ها « یا » بیان کلی ارزش های انسانی « : مانند تعریف دین به برخی دیگر، محدودیت های زیادی برای دین مطرح می کنند و بر این باورند دین شامل مولفه های خاصی است. این مولفه ها عبارتند از: ذات موجود متعال 6 یا خدایان )خداشناسی(، منشا و وضع عالم )جهان شناسی(، قواعد حاکم بر روابط انسان ها )اخلاق(، رفتار شایسته مردم نسبت به نیروهای ابر انسانی 7 )مناسک، شعایر و نیایش(، ماهیت شناخت و منابع صحیح آن )معرفت شناسی( و هدف زندگی )غایت شناسی(. این تعریف شامل مسیحیت، اسلام و هندوییسم می شود؛ اما کمونیسم، دموکراسی، پوزیتیویسم منطقی و آنارشیسم از آن بیرون می مانند.

تربیت، فراهم آوردن زمینه ها و عوامل برای به فعلیت رساندن و شکوفا کردن استعدادهای انسان در جهت مطلوب است تعلیم فراهم کردن زمینه ها و عواملی است که متعلم دانشی را دارا شود و منظور از تعلیم و تربیت دینی انسان، ایجاد زمینه ها و شرایطی است برای این که استعدادهای دینی وی شکوفا شود و تصوری صحیح از معارف دینی به دست آورد.

کتاب و مقالات فراوانی که در این زمینه منتشر شده است، مراکز متعددی که به گونه ای خود را متعهد رواج تفکر و اندیشه دینی و بسط حیات معنوی می دانند، انبوه مراسم و مناسبات مذهبی که بیش از هر چیز در رواج زندگی مذهبی و دینی می کوشند و درکنار همه این ها تلاش بی وقفه » تربیت دینی « رسانه های جمعی، مدارس ابتدایی تا مقاطع پایانی دانشگاه، جای تردید نمی گذارد که هرگز مغفول نبوده، بلکه به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه بر بخش وسیعی از ارکان و عناصر جوامع مذهبی حاکمیت داشته است. ارزش چنین توجهی را نمی توان و نباید نادیده گرفت یا کم اهمیت دانست، به ویژه که در میان مجموعه تلاش های یاد شده، مواردی یافت می شود که دست کم دشواری های ویژه تربیت دینی را در جهان کنونی جدی گرفته و ضرورت های قابل توجهی را گوشزد کرده اند. اما اهمیت دادن به این موارد، به معنای بی نیازی این تلاش ها از ارزیابی و آسیب شناسی نیست بلکه در این زمینه بازخوانی و تجدید نظر ضرورت جدی دارد.

محبت چیست، دامنه تاثیر آن، چه اندازه است، آیا علاوه بر تصور رایج که برداشتی سطحی از محبت دارد زیر ساخت عمیقی برای آن وجود ندارد؟ این مقاله می کوشد این نکته را روشن سازد که محبت کلیدی ترین مفهوم در نظام اخلاقی و تربیت دینی است و بسیار بیش از آنچه در فهم عمومی متصور است در جهت دهی به زندگی انسانی نقش دارد. با این نگاه سعی شده این تاثیرات از زوایای گوناگون تبیین شود.

از اهمیت بسیار زیادی برخوردار استو در دین نیز چیزی مهم تر از آن نیست. اصلا دین » تربیت « بدون تربیت بی معنی است. دین، اگر همراه تعلیم و تربیت نباشد، به مقاصد خود نمی رسد. در سراسر زمان های گذشته، متاسفانه بیش از هر عامل دیگر، نبود تعلیم و تربیت جدی در جوامع اسلامی، به چشم می خورد. پس از رحلت پیامبر اکرم )صلی الله علیه و آله( مسلمانان بیش تر به ظواهر اسلامی و گسترشش کمی اسلام پرداختند در نتیجه، فرهنگ اسلام عمق لازم را پیدا نکرد. تربیت اسلامی رایج که می خواست فکر و روحیه مسلمانان را اصلاح و هماهنگ با اهداف دین - کند کافی نبودک هر جا پیشرفتی داشتیم، جایی بود که کسانی بساط تعلیم و تربیت حقیقی را - گسترده بودند، بزرگانی که در عالم دین پرورش پیدا کرده اند، زیردست افراد شایسته پرورش یافته اند؛ حتی تربیت فردی دیده اند. تربیت تنها با کتاب و سخنرانی به جایی نمی رسد بلکه بالای سر تربیت باید مربی باشد. مربی شایسته این کار بصیرت می خواهد و این، کار ساده ای نیست.