فهرست مطالب

فصلنامه پژوهش های تاریخی
سال هشتم شماره 1 (پیاپی 29، بهار 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/02/02
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدعلی چلونگر صفحات 1-14
    مسلمانان از سال 92 تا 898 ق/711 تا 1492 م، در اندلس حضور داشتند و این منطقه بخشی از دنیای اسلام محسوب می شد. با بررسی جایگاه تشیع در اندلس، این مسئله برای ما آشکار می شود که در دوره حاکمیت مسلمانان در این سرزمین، تشیع نفوذ و گستردگی نداشت و اندلس وضعیت متفاوتی با مناطق شرقی خلافت داشت.
    عواملی چند موجب شد که در این منطقه از جهان اسلام، تشیع نتواند از کثرت جمعیت برخوردار شود. این عوامل را می توان این گونه برشمرد: فعال نبودن اصحاب و راویان روایات ائمه(ع) در آنجا؛ حضور نداشتن گسترده قبایل و خاندان های شیعی؛ حاکمیت امویان که مخالف هرگونه اندیشه و تفکر با بن مایه های شیعی بودند؛ حاکمیت مذهب اوزاعی و بعد از آن مالکی که مخالف تفکر و اندیشه های شیعی بودند. این مقاله در پی بررسی این عوامل است.
    کلیدواژگان: تشیع، اندلس، امویان اندلس، مذهب مالکی
  • عبدالکاظم مجتبی زاده، مرتضی دهقان نژاد، علی اکبر کجباف صفحات 15-34
    تاریخ قرن اخیر ایران، همواره متاثر از درآمدهای ناشی از نفت بوده است. به نظر می رسد، بررسی تغییرات و تحولات این سال ها بدون توجه به جایگاه نفت و تاثیر آن در عرصه های گوناگون، عملی مشکل یا غیر ممکن است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی نقش نفت در شکل گیری زمینه های انقلاب اسلامی ایران است تا از زاویه ای نو، بخشی از علل و عوامل شکل گیری و وقوع انقلاب در ایران تبیین شود. با استفاده از دو متغیر واسطه آموزش و مطبوعات، درآمدهای نفتی ارتقاء ادراک عمومی و سطح آگاهی جمعی مردم ایران را باعث شد. این امر نقش مهمی در به وجود آمدن بسترهای سیاسی و اجتماعی و روانی لازم، برای شکل گیری و وقوع انقلاب اسلامی ایران ایفا کرد که نارضایتی عمیق یکی از مهم ترین آنان بود. در این پژوهش، روش شرح و تبیین (Explanation ) به کار گرفته شده و به فراخور، از منابع مختلف تاریخی مانند اسناد، کتاب ها، مقالات و نشریات استفاده شده است.
    کلیدواژگان: نفت، پهلوی دوم، آموزش (تعلیم و تربیت)، مطبوعات، نارضایتی، انقلاب اسلامی ایران
  • محمدعلی جودکی، صالح پرگاری صفحات 35-56
    جستار حاضر می کوشد راه ها ی مواصلاتی شیراز به اصفهان را از سده های نخستین اسلامی تا تشکیل حکومت صفوی بررسی کند. این نوشتار در پی پاسخ گویی به این پرسش است که راه های شیراز به اصفهان، در این بازه زمانی، از چه مسیر هایی عبور می کرده و کارکرد و کارآمدی این جاده ها متاثراز چه عواملی بوده است؟ ارزیابی ما از موضوع، در یک بستر جغرافیای تاریخی، نشان می دهد که از سده های نخستین اسلامی، این دو شهر به واسطه سه جاده با یکدیگر پیوند می یافتند: راه غربی یعنی جاده سمیرم؛ راه شرقی یعنی جادهاستخر؛ راه میانه یعنی جاده مایین و رون. با وجود رونق و برتری جاده شرقی در سده های میانه، خط سیر این سه راه بیانگر نوعی تداوم تا تشکیل حکومت صفوی است. عوامل بسیاری در میزان کارآیی و آمد و شد در این راه ها موثر بوده است که می توان آن ها را در دو سطح کلان و محلی بررسی کرد: در سطح کلان تمرکزگرایی سیاسی، وجود امنیت، سیاست های اقتصادی، تغییر پایتخت ها و... و در سطح محلی اقدامات اصلاحی و عمرانی حکومت های محلی، تلاش گروه های قومی و مذهبی برای کسب امتیاز سیاسی و... .
    کلیدواژگان: شیراز، اصفهان، راه غربی، راه شرقی، راه میانه
  • حسین حسینیان مقدم صفحات 57-72
    اهتمام و استناد به سیره نبوی، از همان روزهای آغازین عصر خلافت آشکار بود. توجه به سیره نبوی، الگوی عملی و راهکاری برای خروج از مشکلات فرا روی جامعه بود؛ از سوی دیگر، اهرمی بود در دست گروه های رقیب، برای اثبات آرای سیاسی اجتماعی خود. اهتمام و بهره وری آمیخته با گرایش های متعدد، گاه باعث نادیده گرفتن یا پدید آوردن خبر، برجسته کردن خبری یا کمرنگ کردن خبری دیگر می شد و در نتیجه، بیم نوعی تحریف سیره نبوی می رفت. در چنین فضایی، نقش تحریف زدایی و تبیین واقعیت های تاریخی برای آگاهان صادق و کسانی که نمی توانستند به هر گزارشی اعتماد کنند، ضروری بود. در عصر امام سجاد(ع)، به علت هم زمانی با سامان مند شدن اخبار مکتوب سیره برای انتقال به نسل های بعدی، خطر تحریف ماندگارتر بود. بر این پایه، امام(ع) با بیان واقعیت های تاریخی در عصر نبوی، به تحریف تاریخ در آن دوره واکنش جدی نشان دادند. نوشتار حاضر با این فرض که امام(ع) با وجود داشتن کتاب و نقل روایات سیره، در شمار سیره نگاران قرار نمی گیرند و تحریف زدایی از سیره، به معنای اصطلاحی سیره نگاری نیست و نیز بر اساس توصیف و تحلیل، نقش آن حضرت را در برابر تحریف تاریخ، در قلمرو زمانی عصر نبوی و بر پایه اخبار بر جامانده از آن حضرت رصد می کند؛ همچنین، نشان می دهد که امام(ع) این تحریف زدایی را در حیطه دفاع از حقوق اهل بیت(ع) و در دو قلمرو خودبیانی و پاسخگویی به پرسش دیگران انجام داده است.
    کلیدواژگان: امام سجاد(ع)، سیره نبوی، سیره نگاری، تاریخ نگاری، تحریف تاریخ
  • علی رسولی صفحات 73-88
    جغرافیای تاریخی سواحل خلیج فارس، با وجود پژوهش های صورت گرفته، هنوز جنبه های ناشناخته ای دارد که پژوهش در آن ها، به کسب آگاهی های تازه درباره تاریخ تعاملات فرهنگی و تمدنی این منطقه می انجامد؛ مانند اصطلاح سیف (sīf) که در تعدادی از متون جغرافیای تاریخی، برای توصیف بخش های بزرگی از سواحل شمالی خلیج فارس به کار رفته است و فرهنگ های لغت آن را واژه ای عربی فرض کرده اند. مقاله حاضر با این پیش فرض که منشا یک جای نام را در گام نخست، باید در ارتباط با جغرافیای تاریخی منطقه مربوط جستجو کرد، به طرح این پرسش پرداخته که اصطلاح سیف چه ارتباطی با جغرافیای تاریخی سواحل شمالی خلیج فارس داشته و از نظر مصداقی، در گذر زمان، دچار چه تغییراتی شده است؟ بررسی شواهد جغرافیایی و تاریخی و زبانی نشان می دهد که اصطلاح سیف ریشه در جغرافیای تاریخی سواحل خلیج فارس و زبان فارسی دارد و از قرن چهارم قمری/دهم میلادی به بعد، از نامی برای کل سواحل فارس قدیم، به نامی برای ناحیه ساحلی شیف، در شمال بوشهر امروزی، تغییر یافته است. این پژوهش با روش تاریخی انجام شده و در گردآوری اطلاعات، از تکنیک کتابخانه ای و پژوهش های شفاهی استفاده شده است.
    کلیدواژگان: سیف، شیو، جلندی ها، خلیج فارس
  • مریم شیپری صفحات 89-100
    افتتاح کانال سوئز ارتباطات دریایی را متحول کرد. این کانال که دریای مدیترانه را به دریای سرخ متصل کرد، از لحاظ گوناگونی، تغییرات عظیمی را موجب شد. کانال سوئز راه ارتباط دریایی آسیا و اروپا را بسیار کوتاه کرده و دسترسی کشورهای اروپایی به مستعمراتشان در آسیا را آسان تر کرد. کانال سوئز به علت موقعیت خاص جغرافیایی، زمینه لازم را نیز برای توسعه کشتی های بخار، در مقابل کشتی های بادبانی، فراهم کرد.
    حقیقت آن است که در سال 1869 م/1286 ق و بعد از افتتاح این آبراه، تجارت میان آسیا و اروپا بعد از چهار قرن کشتیرانی در اقیانوس ها، به دریاهای میان آسیا و اروپا بازگشت. اهمیت یافتن دوباره دریای مدیترانه و دریای سرخ و دریای سیاه، یعنی دریاهای میان قاره ای، تحولات مهم سیاسی و اقتصادی برای منطقه و جهان همراه آورد. به طور خاص، افتتاح کانال سوئز رقابت میان کشورهای جهان در خلیج فارس را گسترش داد.
    این بررسی به مراحل حفر کانال سوئز و بازتاب های افتتاح آن در تحولات دریانوردی میان کشورهای جهان، به ویژه در منطقه خلیج فارس، تا آغاز جنگ نخست جهانی پرداخته است. تحقیقات نشان می دهد که افتتاح این کانال، پیدا شدن رقبایی برای انگلستان، آن هم در دوره تفوق جهانی این کشور را موجب شد.
    کلیدواژگان: کانال سوئز، دریای مدیترانه، دریای سرخ، تجارت جهانی، کشتی رانی، خلیج فارس
  • احمد فضلی نژاد صفحات 101-114
    بررسی تاریخ ایران نشان می دهد که چگونگی دسترسی به دریا و اجرای حاکمیت بر آب های آزاد، همواره یکی از برنامه های مهم در سیاست خارجی دولت های حاکم بر این کشور بوده است. موقعیت جغرافیایی ایران و همجواری یا نزدیکی به دریا در شمال و جنوب، برای دوت های حاکم بر ایران این امکان را فراهم می کرد تا علاوه بر حفظ امنیت دفاعی خود، نقش فعالی در روند گسترش تجارت بین المللی ایفا کنند.
    دولت ایلخانان مغول در قرن هفتم قمری/سیزدهم میلادی، در سرزمین پهناور ایران مستقر شد که از جیحون در شرق تا فرات در غرب و از کرانه جنوبی دریای سیاه در شمال تا خلیج فارس در جنوب گسترده بود. این دولت با اجرای سیاست دریایی در مناسبات خارجی، توانست یکی از بازیگران اصلی تجارت بین المللی در اواخر قرون وسطی شود. مولفه های این سیاست دریایی عبارت بودند از: حاکمیت بر قفقاز و انتخاب آذربایجان به عنوان تختگاه؛ حاکمیت بر بین النهرین برای سلطه بر راه های تجاری دریای سرخ و اقیانوس هند؛ نفوذ در آناتولی و آسیای صغیر برای در اختیار گرفتن بنادر جنوبی دریای سیاه. اجرای سیاست دریایی توسط ایلخانان، پیامدهای مهمی به همراه داشت که مهم ترین آن ها کنترل راه های بازرگانی شرق و غرب و رقابت با اردوی زرین و ممالیک، ارتباط مستقیم با دولت های تاجرپیشه حوزه مدیترانه و همچنین، گشایش راه بازرگانی طرابوزان به هرمز و از آنجا به اقیانوس هند و دریای چین که این امر در تاریخ تجارت بین المللی، از رویدادهای بزرگ به شمار می رود.
    این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، نقش سیاست دریایی ایلخانان را در تحولات تجارت دریایی شرق و غرب بررسی می کند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که ایلخانان با بهره گیری از موقعیت جغرافیایی ایران و دیپلماسی فعال، نه تنها در مقابل اتحادیه ای از رقیبان و دشمنان منطقه ای ایستادگی کرده، بلکه در اتصال حوزه های تجارت دریایی مدیترانه و دریای سیاه و اقیانوس هند نقش اساسی ایفا کردند.
    کلیدواژگان: ایلخانان، سیاست دریایی، اردوی زرین، ممالیک، دریای سیاه، مدیترانه
|
  • Dr Mohammadali Chelongar Pages 1-14
    From 92 to 898 A.H, Muslims settled in Andalusia. This region was regarded as one of the part of Islamic world. The outcome of this study demonstrates that Shiite had different circumstances compared with eastern districts of Khelafat in Andalusia during Muslims era. This essay tries to examine the reasons of Shiite's weakness in this region. The reasons such as the absence of followers and companions of Imams and Shiite tribes in Andalusia, the dominance of Omaviyan, Uzai and Maleki groups that were the opponents of Shiite can be considered.
    Keywords: Shiite, Andalusia, Omaviyan of Andalusia, Maleki Sect
  • Abdalkazem Mojtabazadeh, Morteza Dehqannejad, Aliakbar Kajbaf Pages 15-34
    The contemporary history of Iran has been influenced by oil revenues. Apparently, the examination of changes of recent years is impossible or at least difficult without the consideration of oil and its effects on different aspects. The present study aims to investigate the role of oil in the backgrounds of Islamic revolution of Iran. In other words, the factors including education, press, revenues of oil and public consciousness had a great influence on political- social backgrounds i.e. discontent for Islamic revolution of Iran. This research is based on historical resources such as documents, books and journals with descriptive- analytical approach.
    Keywords: Oil, Pahlavi II, Education, Press, Discontent, Islamic Revolution of Iran
  • Mohammadali Jodaki, Saleh Pargari Pages 35-56
    The present Study endeavors to investigate the routes of Shiraz to Isfahan from the early Islamic periods to the advent of Safavid Empire. The main questions of this study are: what were the direction of these routes? And what made such routes functional and essential?
    The outcome of this research confirms that cites (Isfahan and Shiraz) were connected by 3 routes during early Islamic centuries from historical geography's approach. Such routes consists of western direction called Simirum, eastern direction named Estakhar and central direction called Main Run. Despite of expansion of eastern routes in middle period, such routes were extensively utilized by the advent of Safavid government. The reasons for expansion of such routes can be considered generally and specifically. In general, the factors including political centralization, security, economic policy, change of capital, etc. and specifically, reforms of local governments, the attempts of tribal and religious groups for obtaining the political concession can be regarded.
    Keywords: Shiraz, Isfahan, Western Route, Eastern Route, Central Route
  • Hussein Husseinianmoghadam Pages 57-72
    The tendency to the tradition of Prophet was considerable from the beginning of Khelafat period. The tradition of Prophet not only provided a practical model for resolving the problems of society but also was used as a tool for competitors to indicate their political _ social ideas. Such trend was based on various attitudes which led to the falsification of tradition by neglecting of narrators and highlighting or underestimating some narratives. In such atmosphere, the correction of falsification and indication of historical facts were essential for knowledgeable and sophisticated characters. In Imam Sajjad period, the peril of falsification increased due to the collection of narratives of Prophet's tradition. Therefore, Imam Sajjad strongly reacted against the falsification by revealing the historical fact.
    The present study investigates the role of Imam Sajjad in the correction of tradition's falsification for defending the rights of Ahl Al Beyt – family of Prophet – via self- expression and response to questions with descriptive _ analytical approach.
    Keywords: Imam Sajjad, Tradition of Prophet, Historiography, Falsification of history
  • Ali Rasouli Pages 73-88
    Historical geography of Persian Gulf has still unknown points despite of conducted researches. The texts of Sif can be offered the new information about cultural interaction history of this region. Term Sif has been utilized for description of northern coasts of Persian Gulf. In other words, this term has been mentioned as Arabic word in encyclopedia.
    The present study investigates not only the relationship between Sif term and the historical geography of northern coasts of Persian Gulf due to the necessity of the role of historical geography in researches related to the terms but also the examination of changes of Sif. The evidences based on linguistic, historical and geographical data reveal that term "sif" has origin in historical geography of Persian Gulf coasts and Persian language. From the 10th century, the term ''Sif'' has been altered from a term for all coasts of ancient Persia to a name for Shif district in Bushehr. This study is based on library information and oral studies with historical approach.
    Keywords: Sif, Shiv, Jolandies, Persian Gulf
  • Maryam Sheypari Pages 89-100
    The inauguration of Suez Canal, which connects the Mediterranean Sea to Red Sea, had a great impact on marine communications. In other words, this canal not only offered the easier access of European countries to their colonies in Asia because of the new marine route between Asia and Europe but also developed the use of steamboats instead of sailboats due to its specific geographical position. In fact, the trade between Asia and Europe spanned via the seas located between Asia and Europe after four centuries as the result of inauguration of Suez Canal in 1869A.D. Furthermore, the importance of Seas i.e. Mediterranean Sea, Red Sea and black Sea had the great economic _ political role in the world and the expansion of rivalry between countries in Persian Gulf due to this canal.
    This study investigates to the process of diving Suez and the influence of Suez Canal on marine changes among the countries, especially in Persian Gulf by the beginning of the First World War. The outcome of this study demonstrates that the inauguration of Suez Canal led to the rivalry situation for England in the period of its supremacy.
    Keywords: Suez Canal, Mediterranean Sea, Red Sea. Global Trade, Navigation, Persian Gulf
  • Ahmad Fazlinejad Pages 101-114
    The access to seas and high seas was one of the significant concerns of Iranian government's foreign policy during history. The geographical position of Iran- located two seas in north and south of it- provided a golden opportunity for Iranian government to have the influential role in international trade and protection of national security. Ilkhanid government settled in a land which lying from Oxus in east to Euphrates in west and from southern coasts of Black sea in north to Persian Gulf in south. By employing marine policy in commercial relations, Ilkhanid government played a substantial role in international trade during middle Ages. The factors of Ilkhanid's marine trade were based on dominance over Caucasus and election of Azarbayejan district as capital, sovereignty over Mesopotamia in order to control Red Sea and Indian Ocean and also influence over Anatolia and Asia Minor in order to control the southern ports of Black Sea. This marine policy had some considerable consequences such as control of commercial routes between East and West, Competition with Golden Horde and Mamalik government, relations with commercial government of Mediterranean districts and inauguration of commercial road of Tabriz to Hormoz and from Hormoz to Indian Ocean and China Sea which was regarded to be a significant event in international trade history.
    This research investigates the role of Ilkhanid's marine policy in changes of marine trades between East and West. The outcome of such research demonstrates that Ilkhanid government not only resisted against local marine and its rivals but also had the effective role in connection of marine trade districts of Mediterranean, Black Sea and Indian Ocean.
    Keywords: Ilkhanid, Marine Policy, Golden Horde, Mamalik, Black Sea, Mediterranean