مجله چغندر قند
سال سی و یکم شماره 2 (پاییز و زمستان 1394)

هدف از این مطالعه، تعیین کارایی چغندرقند کاران شهرستان بروجرد می باشد. تحقیق بر مبنای تحلیل پوششی داده ها بوده و داده های تحقیق در سال زراعی 90-1389 از طریق نمونه گیری تصادفی ساده با تکمیل 100 پرسشنامه و مصاحبه حضوری از چغندرقندکاران جمع آوری شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که متوسط کارایی فنی، اقتصادی و تخصیصی در حالت بازده ثابت نسبت به مقیاس به ترتیب برابر0/83، 0/79 و 0/84 و در حالت بازده متغیر برابر 0/88، 0/78 و 0/83 می باشد. طبق نتایج بدست آمده، با اجرای برنامه های افزایش کارایی فنی و اقتصادی کشاورزان، بدون تغییر در سطح فن آوری و منابع به کار رفته، می توان تولید وسود را افزایش داد. همچنین برگزاری دوره های آموزشی در ارتقای سطح مدیریت کشاورزان موثر می باشد.
کلیدواژگان

چغندرقند یکی از مهمترین محصولات زراعی در خراسان رضوی است، که نقش بسزایی در اقتصاد این منطقه دارد. لذا بررسی کارایی این محصول مهم به نظر می رسد. برای تحلیل اطلاعات از دو روش تحلیل پوششی داده ها و تحلیل مرزی تصادفی استفاده شد. داده های مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه در سه شهرستان چناران، نیشابور و قوچان از 190 بهره بردار چغندرقند در سال زراعی 91-1390 جمع آوری شد. نتایج مدل تحلیل مرزی تصادفی نشان داد که، کارایی فنی در شهرستان های چناران، نیشابور و قوچان به ترتیب 65، 68 و 60 درصد می باشد. اما نتایج مدل تحلیل پوششی داده ها نشان داد، چناران بیشترین کارایی مقیاس را با مقدار 76 درصد به خود اختصاص داده است و نتایج مشابه برای نیشابور و قوچان به ترتیب 61 و 58 درصد بدست آمد، لذا نتایج هر دو مدل حاکی از آن است که پتانسیل زیادی در جهت افزایش و بهبود کارایی در منطقه مورد مطالعه وجود دارد. همچنین 73 تا 79 درصد از مزارع چغندرقند مورد بررسی در حالت بازده صعودی نسبت به مقیاس عمل کرده اند. لذا مصرف بیشتر نهاده ها جهت افزایش تولید و درآمد زارعین تصمیم مناسبی می باشد، تا از این راه افزایش تولید و در نتیجه بهبود و افزایش کارآیی حاصل شود.

پایین بودن مصرف آب در زراعت چغندرقند پاییزه یکی از استراتژی های مهم تولید این محصول به ویژه در مناطق خشک (مانند ایران) به شمار می رود. برای اصلاح، تهیه، انتخاب و معرفی رقم جدید شریف که یک هیبرید تریپلوئید منوژرم متحمل به بولتینگ و مناسب کشت پاییزه خوزستان است، تحقیقات گسترده ای از سال 1373 به مدت 16 سال طی دو مرحله (مرحله اول از سال 1382-1373 و مرحله دوم 1388-1383 ) با استفاده از روش گزینش دوره ای نیمه فامیلی در داخل توده گرده افشان تتراپلوئید و نرعقیم ژنتیکی سیتوپلاسمی در تهیه سینگل کراس (پایه مادری) صورت گرفت. پس از انجام ترکیبات متعدد و مقایسه آن ها، سینگل کراس (419*474) به عنوان پایه مادری و گرده افشان HM5514 به عنوان پایه پدری گزینش و تلاقی داده شدند. در نهایت این تلاقی منجر به تولید رقم هیبرید تریپلوئید منوژرم شریف با ترکیب (419*474)*HM 5514 گردید. این هیبرید تریپلوئید در قالب آزمایش های مقایسه ارقام طی سال های 87-85 در مناطق مستعد کشت پاییزه به خصوص دزفول از نظر بررسی مقاومت به ساقه روی (بولتینگ) و دیگر خصوصیات کمی و کیفی چغندرقند مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این آزمایش ها در دزفول نشان داد که میانگین درصد قند، عملکردریشه و عملکرد شکرسفید این هیبرید به ترتیب 17/33 درصد، 74/50 و 11/55 تن درهکتار با میانگین درصد بولتینگ 3/09 درصد بود. با توجه به نتایج به دست آمده رقم جدید نسبت به رقم شاهد (رسول) از نظر صفات عملکردریشه، درصدقند و شکر تولیدی به ترتیب پنج، 2/8 و 8/5 درصد افزایش و از نظر بولتینگ 65 درصد کاهش نشان داده است و می تواند جایگزین مناسبی برای رقم رسول باشد. این هیبرید در کمیته نام گذاری رقم پس از بررسی های لازم به عنوان شریف نام گذاری شد.

با توجه به محدودیت منابع آب در شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک ایران، کم آبیاری یکی از راه کارهای استفاده بهینه آب و صرفه جویی مصرف آب در بخش کشاورزی است. این پژوهش به منظور تعیین عملکرد گیاه چغندرقند تحت تنش آبی و سطوح کود نیتروژنی در قالب طرح بلوک های خردشده بر مبنای بلوک های کامل تصادفی اجرا گردید. بلوک های اصلی شامل: تیمارهای آبیاری معمولی (CI)، کم آبیاری ناقص ریشه در سه سطح 85 (PRD85)، 75 (PRD75) و 65 درصد (PRD65) و کم آبیاری تنظیم شده در سه سطح 85 (RDI85)، 75 (RDI75) و 65 درصد (RDI65) نیاز آبی گیاه و بلوک های فرعی شامل: دو سطح 100 (f100) و 75 درصد (f75) نیاز کودی، بود. مقدار آب آبیاری در تیمار CI، 976 میلی متر شد. نتایج نشان داد بین تیمارهای آبیاری به لحاظ کلیه صفات مورد بررسی اختلاف معنی داری وجود دارد. تاثیر تیمارهای کودی بر عملکرد ریشه، عیار و عملکرد قند خالص معنی دار بود. بین تیمارهای آبیاری بیشترین عملکرد ریشه و عملکرد قند خالص به ترتیب با 47/7 و 6/8 tonn ha-1 به تیمار CI مربوط شد. گرچه اختلاف آن با تیمار PRD85 به ترتیب با 45/4 و 6/7ton ha-1 7/6 معنی دار نبود. کمترین این عملکردها با 1/26 و ton ha-1 9/3 به تیمار RDI65 اختصاص داشت. تیمار کودی f100 دارای عملکرد ریشه و عملکرد قند خالص (5/39 و ton ha-1 8/5) بیشتری نسبت به تیمار f75 ( و37/1 و 5/6 ton ha-1 ) بود.

به منظور تعیین اثر اندازه بذر ارقام چغندرقند بر برخی خصوصیات مرتبط با جوانه ز نی و بنیه گیاهچه، پژوهشی به صورت فاکتوریل6×4 (6 رقم و 4 اندازه بذری) با چهار تکرار برپایه طرح کاملا تصادفی در آزمایشگاه تجزیه کیفی بذر موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کرج در سال1392 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل ارقام توکان، دوروتیا، رستا، تربت، پارس و شریف و اندازه پهنای بذر 2، 3، 3/25 و 3/5 میلی متر بودند. ابتدا طبق دستورالعمل انجمن بین المللی آزمون بذر(ISTA) نمونه50 گرمی بذر هر رقم با استفاده از غربال های مناسب به اندازه قطر بذرهای مورد بررسی تفکیک و وزن1000 دانه بذر نمونه هر تیمار تعیین شد. سپس به طور تصادفی چهار تکرار50 تایی بذر انتخاب و در دمای20 درجه سانتی گراد به مدت چهار ساعت با دستگاه شستشو شدند. برای انجام آزمون جوانه زنی استاندارد، بذرها در کاغذ جوانه زنی چین دار مرطوب کاشته شده و درون ژرمیناتور با دمای25 درجه سانتی گراد به مدت14 روز قرار گرفتند. سپس درصدجوانه زنی نهایی، درصد گیاهچه عادی، سرعت، متوسط زمان و یکنواختی جوانه زنی تعیین شدند. نتایج نشان داد که اثرمتقابل رقم در اندازه بذر بر وزن1000 دانه، درصد جوانه زنی نهایی، سرعت، متوسط زمان و یکنواختی جوانه زنی معنی دار بود. همچنین میانگین درصد گیاهچه های عادی در ارقام مورد بررسی تفاوت معنی دار داشتند. با کاهش اندازه بذر ارقام مورد بررسی سرعت جوانه زنی افزایش و متوسط زمان جوانه زنی کاهش یافتند. نتایج نشان داد در بین ارقام مورد مقایسه به ترتیب رقم شریف و تربت ازنظر قابلیت جوانه زنی و بنیه گیاهچه از سایر ارقام به صورت معنی دار برتر بودند. همچنین بذرهای رقم رستا با اندازه قطر دو میلی متر و شریف با اندازه 3/5 میلی متر از خصوصیات جوانه زنی و بنیه گیاهچه بالاتری برخوردار بودند.

این تحقیق با هدف تعیین تاثیر پلیمرسنتز شده داخلی روی خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه بذر چغندرقند در آزمایشگاه، گلخانه و مزرعه در موسسه تحقیقات چغندرقند در کرج طی سال های 91-1389 انجام شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کاملتصادفی در چهار تکرار و نه تیمار شامل بذربدون پوشش(شاهد)، بذرپوشش دار با پلیمرخارجی و هفت مقدار پلیمر(دز) داخلی(بین 0/5 تا 5/3 گرم به ازای یک صد گرم بذر) اجرا شد. قوهنامیه، وزنخشک ریشه چه و ساقه چه در آزمایشگاه، بنیه بذر در گلخانه و درصدسبز و عملکرد کمی و کیفی محصول در مزرعه اندازه گیری شد. جهت تعیین تاثیر احتمالی پوشش بر زوالبذر و میزان جوانه زنی، در هفت نوبت و تاثیر در بنیه بذر در شش نوبت حداکثر تا 541 روز پساز پوشش دار شدن، نمونه برداری و بررسی شدند. نتایج حاکی از عدم وجود اختلاف معنی دار بین میانگین تیمارها از نظر میزان جوانه زنی بذر، درصدجوانه های غیرعادی در آزمایشگاه و بنیه بذر در گلخانه بود. تیمارهای مختلف پوشش پلیمری در سطح احتمال یکدرصد بر وزن خشک ریشه چه و ساقه چه تاثیر معنی داری داشتند. بیشترین وزن خشک ریشه چه معادل 306/4 گرم مربوط به تیمار 0/5گرم همراه با بذربدون پوشش معادل 3/741 گرم و بیشترین وزن خشک ساقه چه(2/463- 1/584گرم) مربوط به تیمارهای بذربدون پوشش، پلیمرخارجی و پلیمرداخلی با نسبت های0/5 تا یک گرم در 100 گرم بذر اختصاص داشت. روند زوالبذر نشان داد که پساز گذشت 141روز از فرآوری بذر، میزان جوانه زنی کاهش و درصدجوانه های غیرعادی افزایش یافت، اختلافات هر دو مورد در سطح احتمال یکدرصد معنیدار بودند. تغییرات صفات مورد اندازه گیری، برای تیمارهای بذربدون پوشش و بذر با پوشش پلیمری مشابه بود. تاثیر زمان بر بنیه بذر، در تیمارهای موردمطالعه در سطح احتمال یکدرصد اختلاف معنی داری نشان دادند و بیشترین بنیه(81/36-79/33 درصد) به تیمار پلیمرداخلی به میزان یک تا 1/5گرم به ازای 100گرم بذر اختصاص داشت. عدمتاثیر معنی دار تیمارها بر تراکمبوته پیش و پساز عملیات تنک و در زمان برداشت نشان داد که پوشش بذر تاثیری بر استقرار بوته در سطح مزرعه ندارد. با توجه به نتایج به دست آمده از بخش مزرعه ای آزمایش در تیمارهای مختلف، پیشنهاد می شود که با استفاده از پلیمر داخلی به جای پلیمر خارجی، ضمن حفظ عملکرد محصول، می توان از خروج ارز جلوگیری کرده و هزینه کمتری نیز صرف نمود. باتوجه به نتایج این مطالعه مشخص گردید که تیمار پلیمرداخلی به میزان یک تا 1/5گرم به ازای 100گرم بذر، جهت افزایش بنیه بذر در پروسه فرآوری نتیجه مطلوب دارد.

به منظور بررسی نقش مالچ و علف کش بر کنترل علف های هرز در چغندرقند، آزمایشی در قالب طرح اسپلیت پلات ساده در زمان در سه تکرار در مزرعه نمونه آستان قدس رضوی مشهد در سال زراعی 1391 به اجرا درآمد. تیمارهای آزمایش شامل: 1- مالچ پلاستیک روشن، 2 - مالچ ورق متالایزر، 3- دز توصیه شده علف کش (دس مدیفام4 لیتر در هکتار در ترکیب با هالوکسی فوپ-آر-متیل 1 لیتر در هکتار )، 4- نصف دز توصیه شده علف کش (دس مدیفام 2 لیتر در هکتار در ترکیب با هالوکسی فوپ-آر-متیل 0/5 لیتر در هکتار)، 5- ترکیب مالچ پلاستیک روشن و دز توصیه شده، 6- ترکیب مالچ پلاستیک روشن و نصف دز توصیه شده، 7- ترکیب ورق متالایزر و دز توصیه شده، 8- مالچ ورق متالایزر و نصف دز توصیه شده، 9- شاهد با علف هرز و 10- وجین کامل بودند. نتایج نشان داد تیمارهای مالچ ورق متالایزر و پلاستیک روشن و ترکیب آنها با دز توصیه شده و نصف دز توصیه شده علف کش به خوبی صفات تعداد و وزن خشک علف هرز را به ترتیب از 40 و 60 روز پس از کاشت کاهش و وزن خشک چغندرقند از 60 روز پس از کاشت افزایش دادند. این تاثیر موجب افزایش عملکرد ریشه چغندرقند شد به طوری که در مواردی اثرات آن شبیه اثر تیمار وجین کامل بود. در مجموع با در نظرگرفتن دو عامل هزینه و اعمال کمترین خسارت بر محیط زیست، کاربرد مالچ ورق متالایزر و یا ترکیب آن با دز توصیه شده علف کش که کاربرد علف کش را محدود بر روی ردیف کاشت می نماید در شرایط این تحقیق بهترین تیمار بود.

در آزمایش حاضر، نقش بیولوژیکی ساپونین های برگ چغندرقند در سنجش های زیستی شته خالدار یونجه با به کار گیری تکنیک کروماتوگرافی لایه نازک مطالعه شد. بعد از استخراج ساپونین از برگ و تایید وجود ساپونین، سه غلظت از ساپونین ها، به علاوه یک تیمار جیره غذایی فاقد ساپونین (شاهد) در پنج تکرار مورد تغذیه اجباری شته قرار گرفتند. وضعیت زنده مانی و باروری آن ها ارزیابی و مورد تجزیه آماری قرار گرفت. نتایج زیست سنجی، نه تنها اختلال در باروری را نشان داد بلکه، سمیت ساپونین برگ برای شته ها را در غلظت یک میلی گرم در میلی لیتر ثابت کرد. برعکس، غلظت پایین ساپونین (1/0 میلی گرم در میلی لیتر) نسبت به دو تیمار ساپونین دار دیگر واجد اثرات مفید حیاتی یک برای تولید پوره بود. غلظت های متوسط نیز باعث کاهش 50 درصدی باروری شته ها نسبت به تیمار شاهد شدند. نتیجه حاصل از کروماتوگرافی، بیان دو لکه متراکم ساپونین ترپنوئیدی برگ روی پلیت TLC بود. نتیجه کلی این که ترکیبات ساپونینی برگ چغندرقند واجد اثرات بیولوژیکی هستند. لذا، علاوه بر این که امکان استفاده از ساپونین برگ چغندرقند برای کنترل آفات از طریق اصلاح و ایجاد تحمل در گیاهان وجود دارد، می توان بعد از آزمایشات خاص، از آن ها به عنوان سم بیولوژیک و حتی دارو نیز استفاده کرد.